Podział wad drewna okrągłego na grupy

Aktualnie, mimo że istnieją normy na poziomie europejskim, w polskich warunkach, kupując drewno w Lasach Państwowych (ok. 90% podaży surowca drzewnego w Polsce) wykorzystuje się głównie podział wad drewna okrągłego zawarty w Polskiej Normie „Drewno okrągłe. Wady” (PN-79/D-01011). Powodów tego stanu rzeczy jest kilka.

Jednym z nich jest na pewno fakt, że wdrożenie do polskiej praktyki leśnej wszystkich europejskich norm dotyczących surowca drzewnego spowodowałoby nie mniejszą rewolucję niż przejście z systemu klasyfikacji drewna opartego na jego przeznaczeniu na system oparty na klasyfikacji jakościowo-wymiarowej. Przypomnijmy: przejście to miało miejsce w latach dziewięćdziesiątych i było trudne oraz nowe nie tylko dla leśników, ale także dla odbiorców drewna, czyli np. przemysłu tartacznego. Ponadto, z całą pewnością można powiedzieć, że wywołało więcej polemik i dyskusji niż np. problem certyfikacji gospodarki leśnej.

Drugim, za pewnie nie mniej ważnym powodem, jest fakt, że w krajach Unii Europejskiej nie prowadzi się stosunków handlowych w oparciu o normy unijne.

Trzeci powód wynika z dobrowolności stosowania wszystkich norm oraz możliwości wyboru norm, które się stosuje (można np. stosować normy, które są już wycofane).

Podział wad drewna

Klasyfikacja zawarta w wymienionej uprzednio normie bazuje na 7 grupach wad drewna okrągłego. Kolejno są to:

- sęki

- pęknięcia

- wady kształtu

- wady budowy

- zabarwienia drewna

- zgnilizny

- uszkodzenia mechaniczne

Dalej, poszczególne grupy wad drewna okrągłego dzielą się na rodzaje, wśród których w części przypadków wyróżnia się także odmiany. Najbardziej rozbudowany jest podział sęków i pęknięć – z praktycznego punktu widzenia najpoważniejszych wad drewna okrągłego.

Sęki - brewki na osice jako przykład sęka zarośniętegoFot. Robert Kimbar

Sęki

Sęki są to widoczne na pobocznicy drewna okrągłego pozostałości po gałęziach biegnących od rdzenia w kierunku promieniowym ku pobocznicy lub też symptomy ich obecności w postaci specyficznych tworów (guzów, róż i brewek). Ślady po okrzesaniu pędów przybyszowych, czyli tzw. „wilków” aktualnie nie są przez większość brakarzy traktowane jako sęki. Natomiast w normach dotyczącej wad drewna z lat 1954 i 1966 ślady okrzesania pączkach śpiących także zaliczane były do sęków, a norma z 1979 tak naprawdę nic o tym problemie nie wspomina. W literaturze zagranicznej „sęki” i „wilki” to także często odrębne wady.

Pęknięcie mrozowe z widoczną listwą mrozową jako przykład pęknięćFot. Robert Kimbar

Pęknięcia

Pęknięcia, z kolei, to przerwanie ciągłości włókien drzewnych powstałe na skutek przekroczenia wytrzymałości drewna na rozciąganie lub ściskanie w kierunkach stycznym, promieniowym lub podłużnym.

Krzywizna - wada z grupy wad kształtuFot. Robert Kimbar

Wady kształtu

Idealnym kształtem drewna okrągłego byłby walec. Wszelki odchylenia w kształcie od tego wzorca nazywać będziemy wadami kształtu.

Wady budowy

Zaburzenia budowy drewna w stosunku do budowy normalnej, wzorcowej definiować należy jako wady budowy. Będą to wszystkie odchylenia w budowie od tzw. modelu drewna idealnego (inaczej drewna bezbłędnego).

Zabitka otwarta jako przykład wady budowy drewnaFot. Robert Kimbar

Zabarwienia drewna

Zmiany barwne wywołane na skutek procesów zachodzących z udziałem związków chemicznych zawartych w drewnie, połączone często z jednoczesnym działaniem na drewno promieni słonecznych, wysokiej temperatury czy też oddziaływaniem wody, albo też zmiany naturalnej barwy drewna powodowane przez działalność drobnoustrojów (głównie grzybów), lecz nieskutkujące zmianą struktury drewna i niepowodujące istotnego obniżenia jego właściwości mechanicznych nazywać będziemy zabarwieniami drewna.

Zabarwienia drewna - sinizna na sośnieFot. Robert Kimbar

Zgnilizny

Zgnilizny powstają na skutek działalności grzybów patogenicznych. W początkowym stadium towarzyszy im tylko zmiana barwy, w kolejnym natomiast obniżenie właściwości wytrzymałościowych, czym różnią się od zabarwień. Zabarwienia drewna także mogą być powodowane przez grzyby, jednak grzyby te nie powodują istotnych zmian wytrzymałości drewna.

Zgnilizna miękka na brzozieFot. Robert Kimbar

Uszkodzenia mechaniczne

Pod pojęciem uszkodzeń mechanicznych należy rozumieć powstanie różnego rodzaju ubytków lub uszkodzeń struktury drewna i/lub korowiny wywołane przez owady, ptaki, ogień, narzędzia, inne drzewa oraz inne czynniki.

Chodniki owadzie jako przykład uszkodzeń mechanicznychFot. Robert Kimbar

Nie należy zapominać, że PN-79/D-01011 to tylko surowy dokument normatywny, ze wszystkimi cechami takiego dokumentu. Oznacza to, że niektórych wad drewna okrągłego możliwych do zaobserwowania w praktyce, w normie tej nie ma – najczęściej i głównie dlatego, że nie mają one wpływu na klasyfikację drewna ani na jego jakość (takimi wadami są np. plamy pleśniowe, spalenizna dębu, czy plamki rdzeniowe).

Plamki rdzeniowe - wada nie ujęta w żadnej normie dotyczącej wad drewnaFot. Robert Kimbar

Wspomniana norma w wielu przypadkach zawiera jedynie lakoniczne informacje o poszczególnych wadach drewna, dlatego też opanowanie wiedzy zawartej w tej normie nie oznacza wcale posiadania gruntownej brakarskiej wiedzy o wadach drewna. Za przykład ilustrujący powyższe stwierdzenie niech posłuży treść całego artykułu: podział wad drewna okrągłego pochodzi z normy, natomiast definicje poszczególnych grup wad pochodzą już z literatury…

Robert Kimbar

Autor książki „Wady drewna” - kompleksowej publikacji dotyczącej podstaw klasyfikacji surowca drzewnego