Postarzanie drewna

Jak naturalnie starzeje się drewno?

Naturalnie stare, czyli zaszarzałe drewno wszystkich konstrukcji z niego wykonanych wystawionych na bezpośredni wpływ czynników atmosferycznych (stodół, wiat, czy płotów) charakteryzuje się zmianą zabarwienia z typowej dla gatunku na szarą/srebrno-szarą, cechującą się „jedwabistym” połyskiem. Powodowane jest to przez zespół czynników. Działanie powietrza atmosferycznego powoduje przemiany chemiczne barwników i garbników zawartych w drewnie. Opady atmosferyczne wypłukują z drewna rozpuszczalne w wodzie substancje. Wiatr przyczynia się do osadzania pyłów i sadzy. Promienie UV powodują ciemnienie zawartej w drewnie ligniny. Same przecięte w deskach/balach włókna drzewne po pewnym czasie tworzą mechowatą powierzchnię, co przyspiesza procesy opisane powyżej i sprzyja pojawianiu się pionierskich roślin (mchy, porosty). Wskutek współdziałania wymienionych czynników, drewno przyjmuje charakterystyczną barwę - po prostu ulega zaszarzeniu. Drewno poddane eksploatacji ulega też różnym uszkodzeniom. 

Pojawiające się szczeliny, rysy, wgniecenia, ścieranie się powierzchni czy plamy to także cechy typowe dla starego drewna.

Drewno znajdujące się w pomieszczeniach również ulega starzeniu, jednak proces ten przebiega wolniej a i zespół powodujących go czynników jest nieco inny (np. brak wpływu opadów atmosferycznych), choć także implikuje zmiany barwne i to takie, które są nie tylko akceptowalne, ale wręcz estetycznie korzystne i oczekiwane!

Jakie drewno pięknie się starzeje i czy jest trwałe?

Chcąc podziwiać urok pokrytego patyną czasu drewna, chcemy się cieszyć jego użytecznością. Dlatego bardzo popularne są te gatunki drzew, których drewno ładnie się starzeje, a przy tym zachowuje dużą trwałość. Wśród wielu rodzajów drewna bardzo wyjątkowe jest drewno olszy czarnej i dębu szypułkowego. Drewno olchowe pod względem trwałości zachowuje się specyficznie. W nieprzewiewnych, wilgotnych pomieszczeniach traci swe walory użytkowe już po upływie ok. 2 lat, podczas gdy na świeżym powietrzu jest bardzo trwałe. Nie bez przyczyny wiejskie płoty miały sztachety właśnie z olszy. W środowisku wodnym trwałość drewna olchowego jest niesłychanie duża - szacowana na ok. 800 lat i ustępuje w zasadzie jedynie dębowi. Dzieje się tak na skutek zachodzącego w wodzie specyficznego zjawiska. W przebywającym w wodzie drewnie olchowym ulegają wytrąceniu roztwory węglanów wapnia i magnezu osadzając się w ścianach komórkowych, skutkiem czego drewno powoli kamienieje. Opisane zjawisko w nauce opisywane jest mianem petryfikacji. 

Spetryfikowane (skamieniałe) pnie drzewFot. Dariusz Jesionowski

Faworytami wśród drzew o ciekawym rysunku drewna są krajowe dęby, w tym najpopularniejszy w gospodarce leśnej - dąb szypułkowy. Drewno to ma bogate usłojenie i zawiera dużo (bo aż 5-8%) garbników w twardzieli - najtrwalszej części drewna u dębów i wykorzystywanej jako materiał rzemieślniczy i konstrukcyjny. Garbniki łatwo rozpuszczają się w wodzie, alkoholu i acetonie, łatwo też wchodzą w reakcje chemiczne z różnymi związkami, doprowadzając do zmiany barwy włókien drzewnych. Przykładowo, barwione przez siarczan żelazowy uzyskają kolor ciemnoniebieski, przez chlorek żelazowy - brunatnozielony, a przez dichromian potasu - kolor brunatny. Oprócz dębu i olszy, najciekawiej wybarwia się drewno takie jak grab czy robinia akacjowa.

Stolarze polecają także drewno modrzewia europejskiego, które szybko szarzejąc z efektownym jedwabistym połyskiem, zachowuje wysoką trwałość (porównywalną z trwałością dębu). Płowo-zieloną barwę nabiera nie tylko drewno olchowe, ale i osikowe. Postarza się także inne rodzaje drewna, np. jesionowe czy sosnowe. 

Gotowe postarzane drewniane meble i podłogi 

Na rynku produkuje się fabrycznie postarzane drewniane elementy. Najczęściej spotykamy „nowe jak stare” deski podłogowe na tarasy i do wnętrz. Mogą to być deski lite albo klejone warstwowo. Drewno jest postarzane w kilku etapach - zazwyczaj z wykorzystaniem metod mechanicznych, rzadziej ręcznych. W pierwszym kroku powierzchnia drewna jest uszkadzana w celu uwypuklenia rysunku słojów, np. przez szczotkowanie, w wyniku którego usuwane są miękkie części słoja (drewno wczesne) a pozostają elementy twarde (drewno późne). Uszkadzanie może imitować wady i uszkodzenia drewna. Przez „kornikowanie” żłobi się chodniki korników, krawędzie desek fazuje się, a powierzchnię hebluje lub szlifuje miejscowo, uzyskując naturalny efekt ścierania pod wpływem wieloletniej eksploatacji. Uszkodzenia mechaniczne, drobne rysy można uzyskać poprzez ryflowanie czy nawet ręczne skrobanie. 

Kolejnym krokiem w postarzaniu drewna jest barwienie chemiczne. Dzięki zawartości w drewnie tanin, wymienionych już w niniejszym artykule garbników roślinnych łatwo reagujących z chemicznymi związkami (np. wapnia czy amoniaku) drewno zyskuje szlachetną srebrzysto-szarą barwę. W zależności od zamierzonego efektu wizualnego postarzone drewno podbarwia się na kolor czarny, żółty, zielony i inne.

Ostatnim etapem jest zabezpieczenie drewna, do którego najczęściej stosuje się już bezbarwne środki impregnujące. Najczęściej w przypadku podłóg jest to olej woskowy, który wnikając głęboko w strukturę drewna podkreśla rysunek słojów i wszelkie uszkodzenia powstałe w procesie jego postarzania. Na koniec pokrywa się drewno warstwą wosku lub oleju z dodatkiem krzemu. 

Można też dostać nowe meble ogrodowe z drewna pokryte patyną, wykonywane techniką decoupage, cracle, shabby chic lub technikami łączonymi.

Postarzane fabrycznie drewniane elementy są niestety droższe od tradycyjnych. W zależności od produktu, metody jego produkcji mogą kosztować o 20% więcej. Czasem jednak ich cena jest nawet dwukrotnie wyższa od tych elementów nowych także z wyglądu.

Jak postarzać samodzielnie?

Jeśli mamy już drewnianą altanę czy taras w ogrodzie wykonane i pomalowane w tradycyjnej technologii, a marzy nam się zmiana stylizacji na tę „z minionej epoki”, możemy samodzielnie dodać im lat przez kilka zabiegów. Postarzyć możemy drewno naturalne jak i powlekane farbą, lakierem czy emalią. W pierwszej kolejności usuwamy stare powłoki malarskie z powierzchni danego elementu (farby, lakiery) przez cyklinowanie czy szlifowanie. Potem tworzymy na nowo. 

Uzyskanie efektu naturalnego zaszarzałego drewna z uszkodzeniami powstałymi wskutek jego użytkowania można  wykorzystując oleje, ługi, woski, bejce czy lakiery. Olejowanie podkreśla fakturę i rysunek drewna. Woskowanie pozwala uzyskać na powierzchni cienką, połyskującą powłokę. Efekt postarzenia można uzyskać wykorzystując wosk biały, srebrny lub szary.

Ciekawy efekt wizualny uzyskujemy stosując ługowanie specjalną emulsją mydlaną, przez co drewno nabiera szarobiałej barwy, zachowując naturalny rysunek słojów. Ługowanie najczęściej stosuje się w przypadku podłóg we wnętrzach, na koniec przecierając emulsją mydlana lub bezbarwnym olejem albo z dodatkiem białego pigmentu. Postarzać drewno można też bejcą, którą następnie pokrywa się bezbarwnym lakierem.

Barwione czy powlekane farbami drewno można postarzyć przez patynowanie, przecierki, matowienie, przyciemnianie, decoupage i techniki krak (tworzenia spękań na powierzchni przedmiotów).

Wśród popularnych technik postarzania często stosuje się decoupage, technikę ozdabiania, polegającą na wycinaniu obrazków, motywów, a następnie przyklejaniu ich na przedmiot i pokrywaniu wieloma warstwami lakieru. W decoupage często wykorzystuje się technikę uzyskiwania spękań przy użyciu werniksu jednoskładnikowego. Na tak przygotowaną powierzchnię nakleja się wycięte motywy, serwetki i na koniec lakieruje się całą powierzchnię lakierem akrylowym. Technika decoupage jest znana od stuleci, stosowano ją w XII wieku w Chinach. Przedmioty ozdobione w ten sposób wyglądają na stylowe i stare.

Patynowanie można zastosować nie tylko na powierzchniach metalowych, ale także na malowanym drewnie. W tym celu wykorzystuje się specjalne farby na bazie akrylu. Do patynowania nadają się powierzchnie nierówne (przecierane, z zarysowaniami i spękaniami). Preparat nakładamy pędzlem, gąbką lub natryskiem. Następnie przykładamy materiał absorbujący nadmiar farby np. bibułę. Jej reszta pozostanie w nierównościach powierzchni. Pozostawić patynowany przedmiot do wyschnięcia na 24 godziny i następnie nałożyć warstwę ochronną. Patynę można zakupić w formie pasty lub roztworu wodnego. Wydajność wynosi około 5-10 m2 z jednego kilograma lub około 10-12 m2 z jednego litra.

Postarzanie drewna metodą Shabby chic (shabby - obdarty, podniszczony) wywołuje efekt spłowiałej i wytartej farby. Mebel z drewna surowego można zabejcować na ciemniejszy kolor, później natrzeć niektóre miejsca woskiem (używając w tym celu np. zwykłej świeczki), a następnie pomalować jaśniejszą farbą (koniecznie akrylową). Ostatni etap pracy polega na starciu drobnym papierem ściernym warstwy wosku, spod której będzie widać ciemniejszą bejcę. Meble należy pomalować później bezbarwnym lakierem akrylowym odpornym na warunki atmosferyczne (deszcz i promienie UV). Warto zimą przechowywać takie meble w pomieszczeniu. 

Cracle (krak) to metoda tworzenia efektu spękań na powierzchni pomalowanego elementu z drewna, metalu czy ceramiki. W tym celu można zastosować specjalny „pękający” lakier (np. werniks). Może być on jednoskładnikowy lub dwuskładnikowy. 

Krak z użyciem werniksu jednoskładnikowego: Na zagruntowaną powierzchnię ozdabianego przedmiotu nałożyć farbę akrylową uniwersalną lub metaliczną. Farba ta pojawi się w miejscach spękań. Po wysuszeniu nałożyć lakier do spękań i dobrze wysuszyć. Kierunek prowadzenia pędzla określa kierunek powstawania spękań. Na koniec nanieść pędzelkiem lub gąbką farbę akrylową uniwersalną w kontrastującym kolorze.

Krak werniksem dwuskładnikowym w odróżnieniu od kraka jednoskładnikowego wymaga zastosowania patyny do podkreślenia spękań. Na pomalowaną powierzchnię rozprowadzić grubą warstwę werniksu bazowego i pozostawić do wyschnięcia. Powierzchnia powinna być przejrzysta. Nałożyć warstwę drugiej powłoki werniksu. Natychmiast pojawią się spękania. Pozostawić do wyschnięcia. Na koniec nanieść cienką warstwę patyny lub innego preparatu (np. w formie proszku lub pasty) w wybranym kolorze i natychmiast delikatnie usunąć je gąbką tak, aby pozostały tylko w powstałych spękaniach. Suszenie można przyspieszyć, używając suszarki.