14 marca w Roztoce Rycerskiej odbyło się seminarium "Praktyczne metody ochrony nietoperzy w Beskidach". Uczestnicy spotkania mogli zapoznać się z aktualnym stanem działań na rzecz ochrony Podkowca małego jak i prezentacjami walorów przyrodniczych Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Beskidu Sądeckiego” i Popradzkiego Parku Krajobrazowego.
Podkowiec mały to niewielki, ważący zaledwie 4-10g nietoperz, który ma specyficzne potrzeby życiowe. Zimę przesypia w jaskiniach lub piwnicach, latem zamieszkuje ciepłe poddasza, na które co ważne, musi mieć możliwość wlotu, gdyż nie potrafi przecisnąć się przez szczeliny. Kolejnym nietypowym wymaganiem jest istnienie ciągu komunikacyjnego w postaci np. alei drzew pomiędzy "sypialnią" podkowca, a żerowiskiem, ponieważ jego głosy echolokacyjne emitowane są na krótką odległość (do 5 m) i tworzą bardzo wąską wiązkę, co stanowi przystosowanie do poruszania się w zwartym środowisku. Te warunki środowiskowe spełnione są w Beskidach, polskiej "krainie podkowca". Zamieszkujące chętnie na starych strychach podkowce w minionych latach nie miały łatwego życia. Tendencja do ocieplania budynków, likwidacji wszelkich "zbędnych" otworów i niechęć do skrzydlatych sąsiadów spowodowała, że na początku lat 90-tych ich populację w kraju szacowano na zaledwie 100 osobników.
Podkowiec mały latem zakłada kolonie na strychach m.in. starych kościołówFot. Rafał Szkudlarek
Sytuację zmienił finansowany przez Unię Europejską program "Ochrona podkowca małego w Polsce", którego celem jest zachowanie najcenniejszych stanowisk gatunku tego rzadkiego nietoperza w naszym kraju. Realizowany od 1996r. przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura" projekt, obejmuje szereg kompleksowych działań, które łączą ochronę zarówno stanowisk letnich, zimowych jak i środowiska życia podkowca. W ramach finansowania program otrzymał ponad 8 mln zł z unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz 1,4 mln zł z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Platforma na guano nietoperzy zamontowana na poddaszu kościoła w ŁąckuFot. Rafał Szkudlarek
W ramach projektu objęto rozmaitymi działaniami ochronnymi, zabezpieczającymi i konserwacyjnymi ok. 70 stanowisk podkowca małego.
Przykładowe działania to:
- instalacja tabliczek z oznaczeniami wlotów i zaleceniami ochronnymi
- instalacja na poddaszach platform lub podestów na guano
- remonty i wymiany pokryć dachowych
- rekonstruowanie roślinnych ciągów komunikacyjnych
- prace konserwacyjne
- sprzątanie guana nietoperzy
- instalację krat lub innych zabezpieczeń w wejściach do podziemi i jaskiń.
Dzięki realizacji programu populacja podkowca małego to obecnie ok. 5000 nietoperzy. Sposób prowadzenia projektu zmienił też nastawienie lokalnych społeczności - dziś cieszą się, że na strychu ich kościoła zamieszkują skrzydlaci "bracia mniejsi".
Wyremontowana cerkiew łemkowska w miejscowści DubneFot. Metrol
- Na terenie Diecezji Tarnowskiej jest 130 kościółków i cerkwi, które często pełnią rolę kościołów pomocniczych. Ich remonty przekraczają możliwości wspólnot parafialnych. Obecność nietoperza, który umiłował sobie drewniane poddasza, pozwala pozyskać środki na ich remont - mówi ksiądz Piotr Drewniak, Diecezjalny Konserwator Zabytków Diecezji Tarnowskiej. W ramach ochrony siedlisk gruntownie wyremontowano 28 dachów kościołów, w kilku przypadkach zrobiono to w ostatniej chwili ratując zabytki przed zniszczeniem.
- Podczas remontu odtwarzamy, jeśli to możliwe, oryginalną konstrukcję budynku. Dachy pokrywane są blachą miedzianą, chociaż wcześniej często bywały kryte gontem, takie są zalecenia przeciwpożarowe. - mówi Roman Rolka, właściciel firmy Metrol z Nowego Sącza, odpowiedzialny za część wykonanych remontów. - Głównym utrudnieniem jest konieczność przeprowadzania remontów w okresie zimowym, kiedy nietoperze śpią w jaskiniach. Warunki pracy są wtedy bardzo ciężkie.
- Nietoperze zamieszkują strychy drewnianych kościółków i cerkwi. Niegdyś nietoperze budziły strach, dziś częściej ciekawość. Księża z kościołów objętych projektem mówią żartobliwie, że to ich najwierniejsi wierni, skrzydlaci przyjaciele. - mówi Jolanta Węgiel z Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody "Pro Natury."
Rafał Szkudlarek opowiada o programie ochrony podkowca małego podczas seminarium w Roztoce RycerskiejFot. Drewno.pl
Seminarium "Praktyczne metody ochrony nietoperzy w Beskidach" odbyło się w Ośrodku Edukacji Leśnej LKP „Lasy Beskidu Sądeckiego” w Roztoce Ryterskiej mieszczącym się w Leśniczówce Roztoka Mała (Nadleśnictwo Piwniczna).
Na seminarium referaty przedstawili:
Rafał Szkudlarek (PTPP „pro Natura”) – Ochrona nietoperzy w Beskidach realizowana w ramach projektu „Ochrona podkowca małego w Polsce”;
Iwona Szczygieł (ZPKWM), Jolanta Węgiel (PTPP „pro Natura”) – Bezpośrednie angażowanie społeczeństwa w ochronę przyrody – doświadczenia zdobyte na przykładzie konkursu plastycznego i akcji „Szlakiem podkowca”.
Stanisław Michalik (Nadleśnictwo Piwniczna) – Prezentacja działalności Nadleśnictwa Piwniczna prowadzonej w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Beskidu Sądeckiego”;
ks. dr Piotr Drewniak, Diecezjalny Konserwatora Zabytków (Diecezja Tarnowska) pt. Beskidzkie kościoły i cerkwie drewniane".
Uczestnicy seminarium mieli możliwość zwiedzenia drewnianego kościoła (dawniejsze cerkwi) w Wierchomli.
Organizatorzy seminarium:
Nadleśnictwo Piwniczna – LKP „Lasy Beskidu Sądeckiego”
Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”
Wydział Leśny, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego