Ratunku !!! korniki ...

Po pierwsze: Czy to na pewno korniki? - mało prawdopodobne...
Korniki należą do rodziny Scolytidae - kornikowate, dzielą się na dwie podrodziny Ipinae - korniki właściwe i Scolytinae - ogłodki. W Polsce występuje ok. 100 gatunków tej rodziny. Są to malutkie chrząszcze (1-9 mm długości), kształt ciała mają przeważnie walcowaty, wydłużony, owalny, rzadziej okrągławy, barwy od brunatnej i czarnej do pstrej. Larwy korników są białawe, beznogie, lekko łukowato zgięte z brunatną głową. Poczwarki białe z dwoma niewielkimi wyrostkami na końcu odwłoka. Korniki żerują w łyku i miazdze, na pograniczu drewna i kory. W drewno wchodzą do głębokości 2 mm, są więc one groźnymi szkodnikami fizjologicznymi w leśnictwie, gdyż powodują obumieranie drzew i drzewostanów, zwłaszcza świerkowych. Drążone chodniki, których połowa umiejscowiona jest na wewnętrznej powierzchni kory, druga zaś na powierzchni drewna, tworzą charakterystyczny dla danego gatunku obraz żerowania. W związku z tym, że chodniki nie penetrują w głąb pnia - nie wpływają na jakość tarcicy, gdyż zewnętrzne warstwy drewna usuwane są w toku obróbki. Niemożliwe jest więc, aby u kogoś w domu zalęgły się korniki.

Co w takim razie gryzie nasze więźby dachowe, schody, drzwi czy meble?
Nie są to też prawdopodobnie termity, które oczywiście są bardzo groźnym technicznym szkodnikiem drewna obrobionego (dzięki obecności bakterii występujących w ich przewodzie pokarmowym i wydzielającym odpowiednie enzymy potrafią odżywiać się celulozą niszcząc elementy konstrukcyjne, budowle i sprzęty nie naruszając cienkiej zewnętrznej warstwy), ale warunkiem egzystencji termitów jest duża wilgotność powietrza, zbliżona do 98%. Dlatego, ze względów klimatycznych, w Polsce jako szkodniki drewna nie mogą być brane pod uwagę.

Przybliżymy więc Państwu charakterystykę kilku najważniejszych gatunków owadów, które w naszych warunkach mogą niszczyć drewno w budynkach, zwłaszcza w budynkach drewnianych, w konstrukcjach drewnianych i wyrobach z drewna (meble, rzeźby, obiekty sztuki). Najczęściej są to:

Spuszczel (Hylotrupes bajulus L.) jest to owad z rodziny kózkowatych (Cerambycidae), płaski, o brunatnej barwie i długości 8-20 mm. Występuje wyłącznie na obrobionym drewnie świerka, jodły, sosny i modrzewia (więźby dachowe, słupy teletechniczne, płoty, ściany budynków, stolarka). Dominujące znaczenie ma jego destruktywna działalność w drewnianym budownictwie. Larwa długości 20-22 mm żłobi duże chodniki o średnicy 5-7 mm, głównie wzdłuż włókien. W drewnie sosnowym i modrzewiowym chodniki występują tylko w bielu, w związku z czym drewno modrzewiowe jest mniej zagrożone niż drewno sosnowe ze względu na wąski biel, którego znaczna część odpada przy obróbce. W drewnie świerka i jodły chodniki penetrują w głąb niezabarwionej twardzieli. W impregnowanych słupach larwy żerują pod strefą nasyconą, dokąd dostają się dzięki temu, że samica wciska się w głąb spękań i tam dopiero składa jaja. Larwy spuszczela drążą splątane chodniki wypełniając je za sobą miałkimi trocinkami; zewnętrzna cienka warstwa drewna zostaje nienaruszona. Rozwój larw trwa 3-4 lata, może się jednak przedłużyć do 11 lat. Długość okresu rozwojowego zależy od temperatury i wilgotności powietrza. Optymalne warunki rozwoju występują przy temperaturze 28-30 stopni C oraz przy wilgotności względnej powietrza zbliżonej do 100%. Ze względu na częstość występowania i długi okres żerowania spuszczel jest groźnym szkodnikiem drewna budowlanego. Często strefa bielu jest całkowicie zniszczona, a chodniki dochodzą bezpośrednio pod powierzchnię drewna.

Kołatek domowy (Anobium punctatum Deg.), kołatek uparty (Anobium pertinax L.), tykotek pstry (Xestobium rufovillosum De Geer) i wyschlik grzebykorożny (Ptilinus pectinicornis L.) z rodziny kołatkowatych (Anobiidae), są to niewielkie chrząszcze, długości 3-6 mm. Ich larwy powodują szkody w obrobionym drewnie iglastym i liściastym, drążąc chodniki o średnicy ok. 2 mm, wypełnione miałkimi trocinkami, mączką drzewną często z małymi grudkami kału. Okres rozwoju owada trwa od jednego roku do kilku lat. Optymalny rozwój występuje przy temperaturze ok. 20 stopni C i względnej wilgotności powietrza ok. 70%. Owady te w sprzyjających warunkach opanowują wyrobione drewno przez wiele pokoleń, aż do zupełnego zniszczenia materiału mającego dlań wartość pokarmową. Chętnie zasiedlają drewno lekko nadpsute przez grzyby, powodujące brunatny rozkład drewna (np. drewno znajdujące się w piwnicach). Taki stary, nadpsuty materiał może być naruszany szczególnie głęboko. Atakują drewno budowlane, stolarkę, sprzęty domowe, meble, rzeźby i inne wyroby z drewna. Kołatek domowy związany jest ściśle z budynkami ze względu na wrażliwość na duże mrozy. Gatunek ten niszczy lite drewno, sklejkę, jak i wiklinę. Zasiedla drewno o bardzo rozpiętej skali wieku - od współczesnego po XV-wieczne włącznie. Jest najgroźniejszym szkodnikiem kościołów, muzeów, skansenów itp. Nazwa kołatków pochodzi od charakterystycznych dźwięków ("tykanie"), jakie chrząszcze wydają uderzając przedpleczem o ścianę chodnika. Występowaniu kołatków zapobiega się przez nasycanie drewna środkami antyseptycznymi lub zwalcza się je poprzez wstrzykiwanie do otworów odpowiednich środków chemicznych.

Miazgowiec parkietowiec (Lyctus linearis Goeze). Brunatny chrząszcz, o długości 2,5 - 5 mm, bardziej spłaszczony niż kołatek. Jaja miazgowców są cienki, bardzo wydłużone, o okrągłym przekroju poprzecznym i mają wyrostek na jednym końcu. Larwy są białawe i początkowo mają wysmukły kształt ciała, a po pierwszym linieniu przybierają charakterystyczny dla miazgowców kształt drobnoowłosionego pędraka. Żerują one w bielastej części drewna zasobnej w skrobię i proteiny, wygryzając chodniki zapełnione ubitą mączką drzewną, o okrągłym przekroju poprzecznym średnicy do 2 mm. Chrząszcze opuszczają drewno okrągłymi otworami wylotowymi o średnicy 1-2 mm. Miazgowiec parkietowiec może wyrządzać bardzo dotkliwe szkody, niszcząc bielaste drewno liściaste (szczególnie dębowe i jesionowe), stanowiące wystrój wnętrz (parkiety, boazerie i meble). Niszczy również drewno nieprzerobione. Zasiedla drewno bielu przez wiele pokoleń, aż do zupełnego zniszczenia tej części pnia. Nie ma większego znaczenia jako szkodnik drewna zabytkowego, ponieważ do swojego rozwoju potrzebuje stosunkowo niedawno wyrobionego materiału, zasobnego w skrobię. W Polsce występuje znacznie rzadziej niż kołatkowate.

W drewnie zawilgoconym mogą występować również takie gatunki jak:

Borodziej cieśla (Ergates faber L.). Duży chrząszcz (23-65 mm), barwy brunatnoczerwonej do smolistoczarnej. Larwy drążą owalne chodniki o średnicy 2-3 cm, wypełnione charakterystycznymi, dużymi wiórkami drewna i ekstrementami. Spotykany najczęściej w starych, wilgotnych pniach. Zasiedla wyłącznie silnie zawilgocone drewno, bez widocznych jeszcze wyraźnych oznak rozkładu przez grzyba. Borodziej może niszczyć stykające się z murem zawilgocone belki, słupy teletechniczne, drewniane podkłady kolejowe. Obecnie efekt ekonomiczny szkód powodowanych przez borodzieja w Polsce jest niewielki.

Zmorsznik czerwony (Corymbia rubra L.). Chrząszcz długości 10-21 mm, barwy pokryw skrzydłowych od żółtopomarańczowych do czerwonych. W Polsce znany przede wszystkim jako gatunek leśny. W sprzyjających dla niego warunkach, w budynkach gdzie nie zostały zachowane odpowiednie środki zabezpieczające drewno przed wilgocią i zagrzybieniem, może dokonywać znacznych zniszczeń. Larwy zasiedlają wyłącznie drewno gatunków iglastych, bardzo zawilgocone i w widoczny sposób zagrzybione. Chodniki larwalne mają przekrój owalny i najczęściej przebiegają wzdłuż włókien. Wypełnione są mączką drzewną, wiórkami i ekstrementami. przepoczwarczenie następuje w kolebce poczwarkowej odgrodzonej od chodnika warstwą grubszych wiórków, położoną ok. 0,5-2 cm pod powierzchnią drewna. Dojrzałe chrząszcze wygryzają okrągłe otwory wyjściowe o średnicy ok. 4-8 mm.
 
Kopalinek (Rhyncolus culinaris Cerm.), z rodziny kopalinkowatych (Cossonidae). Mały chrząszcz, jak i jego larwa długości 3-4 mm drążą w drewnie górniczym liczne, drobne chodniki. Atakują drewno wczesne i wgryzając się równolegle do przebiegu włókien grupują się głównie w bielu. Liczebność chodników zmniejsza się w miarę posuwania się od obwodu ku twardzieli, zewnętrzna warstwa drewna, o grubości zbliżonej do papieru, pozostaje nienaruszona. Szkodnik atakuje zdrowe drewno w kopalniach, na znacznych głębokościach pod ziemią. Jego działalność obniża poważnie wytrzymałość konstrukcji drewnianych, co może doprowadzić do katastrofy. W tym przypadku należy przeprowadzać częste i dokładne kontrole.

Objawy obecności owadów w drewnie.
Do symptomów porażenia drewna przez owady należą:
- odgłosy drążenia drewna przez larwy szkodników;
- wysypywanie się z otworów wylotowych strużek świeżej mączki drzewnej z odchodami larw, mogącej tworzyć czasem nawet kopczyki (np. w przypadku spuszczela i kołatka domowego);
- obecność larw szkodników w drewnie, co w praktyce naocznie można dopiero stwierdzić, rozłupując drewno, a nie zawsze jest to możliwe;
- obecność żywych lub martwych postaci doskonałych szkodników, znajdowanych w pomieszczeniach lub na drewnie;
- obecność w budynku żywych lub martwych postaci doskonałych gatunków owadów, będących naturalnymi wrogami, to jest drapieżcami lub pasożytami danego gatunku szkodnika.
W praktyce o tym, że w naszym domu pojawił się "smakosz" drewna najczęściej świadczą pojawiające się na podłodze lub sprzętach trocinki, które pomimo sprzątnięcia mogą pojawiać się w tym samym miejscu ponownie. Irytującym, zwłaszcza nocą, są odgłosy skrobania lub tykania jakie towarzyszą żerowaniu owada. O tym, że drewniane elementy naszego domu są kompletnie zniszczone przez szkodniki dowiadujemy się również często podczas przeprowadzanych remontów.

W jaki sposób bronić się przed owadami niszczącymi drewno?
W związku z różnorodnością zastosowań drewna nie ma uniwersalnej metody, którą można by stosować do każdego przypadku. Jest to niemożliwe zarówno z uwagi na różnorodność gatunków owadów, które powodują szkody, jak też np. możliwości technicznych - stopnia uszkodzenia drewna i rozmieszczenie tych uszkodzeń, jakość drewna, jego wilgotność, pokrycie lub nie pokrycie tego drewna farbami, dostępność elementu itp. Podstawę do zaplanowania metod zwalczania stanowi dokładne ustalenie składu gatunkowego owadów, które spowodowały szkody, jak też udział, rozmieszczenie uszkodzeń i nasilenie szkód, spowodowanych przez poszczególne gatunki.

Z reguły łatwiejsza jest eliminacja naszego "wroga" z takiego przedmiotu jak mebel, niż z elementu konstrukcyjnego budynku. Wśród owadów niszczących drewno budowli należy wyróżnić gatunki, które atakują to drewno przez kilka pokoleń, jak też owady opadające drewno tylko przez jedno pokolenie. W stosunku do szkodników pierwszej grupy przeprowadzenie zwalczania jest konieczne, natomiast zwalczanie owadów drugiej grupy nie musi być celowe. Rozpoznanie gatunku "wroga" wskazać nam może przyczyny podatności budowli lub jej elementów na ataki tej grupy szkodników. Każdy gatunek ma bowiem specyficzne wymagania dotyczące środowiska życia. Ich znajomość jest bardzo ważna, ponieważ zwalczanie powinno polegać nie tylko na doraźnym zabiegu, ale również na zabezpieczeniu drewna przed kolejnym zasiedleniem.

 

REKLAMA

Zapobieganie szkodom
Przez stosowanie odpowiedniej techniki budowlanej unika się na przyszłość szczególnie korzystnych warunków dla rozwoju owadów niszczących drewno. W grę wchodzi tu przede wszystkim zabezpieczenie budynków przed zawilgoceniem, które stwarza dogodne warunki rozwoju dla owadów mających duże wymagania względem wilgotności drewna. Zasadnicze znaczenie ma tu więc zabezpieczenie budynków przed wilgocią gruntową i opadami atmosferycznymi (odwodnienie gruntu, dobra izolacja pozioma i pionowa, szczelność dachu, instalacja rynien itp.) oraz możliwość dobrego przewietrzania.

Podczas eksploatacji budynków niezbędne są częste kontrole prowadzone pod kątem usunięcia przyczyn ich zawilgocenia. Nie należy też prać i suszyć bielizny w pomieszczeniach mieszkalnych. Podłogi drewniane należy zmywać bez nadmiernego zalewania ich wodą. Nie zastawiać chłodnych i ciemnych kątów meblami, bo to utrudnia ruch powietrza i sprzyja zawilgoceniu. Nie wprowadzać do nowych budynków mebli opanowanych przez kołatki; często wietrzyć pomieszczenia w czasie suchej, słonecznej pogody.

Nie są to jednak wystarczające sposoby zabezpieczenia budynków przed atakami owadów rozwijających się w drewnie suchym, a do takich należy spuszczel. W czasach gdy nie stosowano jeszcze impregnacji drewna środkami chemicznymi, jednym ze sposobów ograniczenia atrakcyjności drewna dla szkodników było używanie do budowy i wyrobów z drewna tylko surowca z dojrzałą twardzielą, biel musiał być koniecznie usunięty.

W przypadku owadów niszczących konstrukcje dostępność materiału może być ograniczona obecnością powłok (pobiała, farby i lakiery) lub szalunku z tworzyw sztucznych lub drewna. Stosunkowo cienki szalunek z desek na listwach dystansowych, ze względu na wahania temperatury zimą, tworzy "strefę śmierci" dla larw ksylofagicznych owadów. Również szczelność poddaszy budynków przy obecności siatek o małej średnicy oczek może ograniczać dostęp samic spuszczela pospolitego do drewnianych więźb dachowych.

Obok przestrzegania wymienionych wskazań, niezbędne jest także zabezpieczenie drewna metodami chemicznymi. Ponadto nie powinno się używać drewna pochodzącego z rozbiórki do wznoszenia nowych budynków, jeśli drewno to nie zostało odpowiednio zdezynsekowane np. w procesie fumigacji.

Chemiczne zabezpieczanie drewna
Zabezpieczenie drewna przed niszczycielską działalnością owadów polega na zastosowaniu odpowiedniego środka trującego o długotrwałym działaniu owadobójczym. Obecnie stosowane środki działają kontaktowo i na układ pokarmowy owadów. Stosowanie środków zabezpieczających, które uwalniają opary działające na układ oddechowy zostało zarzucone, jako szkodliwe również dla człowieka. Nowoczesne środki ochrony to z reguły środki wielofunkcyjne chroniące drewno zarówno przed owadami, jak grzybami, często również obniżają jego palność. Nanoszone środków zabezpieczających drewno przed owadami odbywa się za pomocą metod powierzchniowych lub impregnacji głębokiej.

Metody powierzchniowe
Należą tu wszystkie te metody, za pomocą których nasyca się impregnatem zewnętrzną warstwę drewna bielastego na głębokość do ok. 10 mm. Późniejsze spękania drewna umożliwiają przenikanie owadów i grzybów do głębszych, nie zabezpieczonych warstw drewna. Z tego powodu metody te należy stosować w przypadku elementów o słabym zagrożeniu przez grzyby i owady, a zwłaszcza do elementów, które będzie można po pewnym czasie powlec ponownie preparatem. Pokrycie drewna np. warstwą farby lub lakieru stanowi skuteczne zabezpieczenie przed owadami, jednak pod warunkiem, że drewno to nie zostało wcześniej opanowane przez owady. To samo dotyczy drewna wielokrotnie powleczonego wapnem w toku bielenia ścian oraz stosowania środków impregnacyjnych w postaci past lub nanoszonych metodą natryskową.

Metody impregnacji głębokiej
Do impregnacji głębokiej należą metody, w których nasyca się zewnętrzną warstwę drewna na głębokość powyżej 10 mm. Dzięki głębszemu wnikaniu impregnatu drewno zostaje skuteczniej zabezpieczone niż przy stosowaniu metod powierzchniowych. Metody impregnacji głębokiej powinno się więc stosować w przypadku tych elementów, które będą w przyszłości szczególnie narażone na ataki owadów. Do metod impregnacji głębokiej należą kąpiele (kąpiel zimna długotrwała, kąpiel gorąco-zimna) oraz metody dyfuzyjne (sucha impregnacja, pastowanie, bandażowanie oraz opalanie, moczenie i smołowanie). Metody dyfuzyjne można stosować tylko w przypadku drewna o wilgotności powyżej 30%. Jako środków impregnacyjnych używa się tu soli rozpuszczalnych w wodzie. Toksyczna dla owadów sól przenika w drewno na zasadzie dyfuzji. Przenikanie to ustaje z chwilą wyschnięcia drewna, a wznawia się po jego zawilgoceniu.

Należy pamiętać, że najczęściej stosowaną w Polsce impregnacją zanurzeniową należy zaliczyć do metod powierzchniowych.

Zwalczanie owadów
Zwalczanie owadów, które już zasiedliły drewno jest trudnym zadaniem. W przypadku przedmiotów wykonanych z drewna (np. mebli) najlepszą metodą wydaje się fumigacja (gazowanie) drewna. Ma ona zastosowanie również dla tarcicy i palet wysyłanych np. do Stanów Zjednoczonych, które zamiennie można podać obróbce termicznej (drewno nagrzewane jest do temperatury powyżej 56°C). Fumigację przy zastosowaniu np. bromku metylu lub fosforowodoru przeprowadzają wyspecjalizowane jednostki dysponujące odpowiednimi instalacjami i komorami.

Mniejsze przedmioty lub elementy konstrukcji zasiedlonych przez pojedyncze osobniki, możemy ratować poprzez wstrzykiwanie środka biobójczego bezpośrednio w chodniki wydrążone przez owady. Elementy zniszczone przez dużą ilość owadów lub żerowanie przebiegało w długim okresie czasu należy wymienić na nowe.