Wypadki przy pracy

Zakwalifikowanie zdarzenia jako wypadku przy pracy zależy przede wszystkim od tego, czy osoba, która mu uległa, jest pracownikiem. Czyli, czy jest zatrudniona w jeden ze sposobów wskazanych w art. 2 Kodeksu pracy (kp), a więc na podstawie: umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Rodzaje wypadków

Rozróżniamy kilka rodzajów wypadków przy pracy:

Wypadek śmiertelny to taki, w wyniku którego pracownik zmarł w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku;

Ciężki wypadek to taki, w wyniku którego doszło do ciężkiego uszkodzenie ciała. Ciężkie uszkodzenie ciała to:

− utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej,

− inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu,

− choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,

− trwała choroba psychiczna,

− całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie,

− trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Wytyczne te pochodzą z art. 3 ust. 5 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – Dz.U. nr 199, poz. 1673, dalej zwanej ustawą wypadkową.

Zbiorowy wypadek to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia, uległy co najmniej 2 osoby (art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej).

Wypadek przy pracy – warunki uznania

Nieszczęśliwe zdarzenie może być uznane za wypadek przy pracy, jeśli spełnione zostaną jednocześnie cztery warunki. Zdarzenie to musi: być nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, związane z pracą, być powodem urazu lub śmierci.

• Nagłość zdarzenia

Warunek ten nie budzi wątpliwości, gdy dojdzie np. do upadku z wysokości, skaleczenia, przewrócenia, uderzenia spadającymi przedmiotami itp. Zdarzenie uznaje się za nagłe, gdy trwa nie dłużej niż jedna dniówka robocza.

Nie zawsze jednak nagłe zdarzenie musi oznaczać zdarzenie jednorazowe, krótkie bądź gwałtowne.

Przykład 1: Pracownik firmy leśnej wielokrotnie w ciągu zmiany roboczej przenosił ładunki o znacznym ciężarze, skarżąc się przy tym na ból w plecach. Po kolejnym podniesieniu ładunku wysunął mu się dysk z kręgosłupa. Taki splot zdarzeń spowodował uraz, który należy uznać za wypadek przy pracy.

Nagłość nie musi oznaczać także, że uszczerbek na zdrowiu powstaje natychmiast po wystąpieniu przyczyny zewnętrznej.

Pomiędzy działaniem tej przyczyny a wystąpieniem uszczerbku na zdrowiu może upłynąć pewien czas.

Niekiedy dochodzi do wypadków, w których samo zdarzenie, będące ich przyczyną, trwa dłużej, a skutek występuje nagle.

Przykład 2: Udar cieplny, spowodowany dłuższym wykonywaniem pracy w wysokiej temperaturze, następuje w sposób nagły. Jednakże jego przyczyna (działanie wysokiej temperatury), jest rozciągnięta w czasie. Pomimo to, takie zdarzenie należy uznać za wypadek przy pracy.

• Przyczyna zewnętrzna

Zdarzenie jest wypadkiem przy pracy tylko wtedy, gdy nastąpiło wskutek działania czynników zewnętrznych (przyczyny zewnętrznej), takich jak:

– działanie wysokich temperatur,

– działanie elementów ruchomych maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi pracy,

– działanie energii elektrycznej,

– działanie substancji chemicznych,

– wysiłek fizyczny,

– praca na poziomie różnym od zerowego itp.

Przykład 3: Pracownik podczas załadunku drewna został uderzony kłodą przenoszoną za pomocą żurawia, w wyniku czego doznał rozległych urazów głowy. Zdarzenie to wystąpiło na skutek działania przyczyny zewnętrznej (uszczerbek na zdrowiu został spowodowany uderzeniem belki).

Za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy można uznać także przeżycie wewnętrzne. Dzieje się tak, gdy stan emocjonalny pracownika został wywołany okolicznościami nietypowymi dla wykonywania przez niego pracy.

Jak czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 23 stycznia 1986 r. „przeżycie wewnętrzne (uraz psychiczny) w postaci emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy, jeżeli zostało wywołane nie przez pracownika, lecz powstało wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracowniczych.”

Za przyczynę zewnętrzną zdarzenia uznaje się również wysiłek fizyczny niezbędny do wykonywania pracy, np. dźwignięcia ciężaru.

Dzieje się tak nawet wtedy, gdy określony wysiłek fizyczny nie przekracza dopuszczalnych norm.

Według wyroku Sądu Najwyższego z 9 lipca 1991 r. „pojęcie nadmiernego wysiłku fizycznego nie jest pojęciem abstrakcyjnym, które odnosi się do jakiegoś niesprecyzowanego stopnia ogólnej odporności organizmu ludzkiego, lecz musi być odnoszone do konkretnych możliwości fizycznych i psychicznych danego pracownika.

Nie ma więc przeszkód do przyjęcia, iż dla konkretnej osoby wykonywanie pracy w normalnych warunkach mogło stanowić nadmierny wysiłek.”

W wyroku z 8 listopada 1994 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że „przy ocenie nadmiernego wysiłku jako przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy należy mieć na uwadze nie tylko rodzaj wykonywanych czynności, ale także warunki i okoliczności, w których czynności te są wykonywane.”

O przyczynie zewnętrznej zdarzenia mówi się również wtedy, gdy pracownik doznał urazu np. wskutek potknięcia lub omdlenia wywołanego czynnikiem zewnętrznym.

Niekiedy przyczyna zewnętrzna, pozostająca w związku z pracą, może przyspieszyć przebieg procesów chorobowych. Dlatego uzasadnione jest uznanie za wypadek przy pracy np. zawału, jeżeli wykazany zostanie związek między pracą a zdarzeniem, które do niego doprowadziło.

Sąd Najwyższy w wyroku z z 12 grudnia 1979 r. napisał, że „zawał serca może być uznany za wypadek przy pracy, jeżeli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym pracownika na skutek nawarstwiania się szczególnie krzywdzących okoliczności mających związek z pracą.”

Przyczyna zewnętrzna to warunek konieczny, by uznać zdarzenie za wypadek przy pracy.

Jeżeli zatem niezdolność do pracy nastąpiła wyłącznie na skutek działania czynników wewnętrznych, to nie można mówić o wypadku przy pracy (np. rozległy zawał serca spowodowany ciągłym nadużywaniem alkoholu).

Za przyczynę zewnętrzną uznaje się również działanie osób trzecich (niezależnie od tego czy ma ono charakter celowy czy niecelowy), jeśli powoduje ono następstwa szkodliwe dla zdrowia lub życia pracownika.

Przykład 4: Pracownik zatrudniony na stanowisku pilarza został napadnięty i pobity. Ponieważ miało to miejsce w czasie wykonywania przez niego pracy na rzecz zakładu pracy i na terenie wyznaczonym do pracy oraz zostało wywołane przyczyną zewnętrzną (działanie osób trzecich), to napad ten należy uznać za wypadek przy pracy.

Według wyroku Sądu Najwyższego z 11 sierpnia 1978 r. „pobicie pracownika podczas wykonywania przez niego zwykłych czynności pracowniczych w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym do ich wykonywania jest z reguły wystarczającą przesłanką do uznania, że zdarzenie to nastąpiło w związku przyczynowym z pracą.

Pobicie pracownika na terenie zakładu pracy lub w miejscu wyznaczonym do wykonywania zleconych czynności pracowniczych, w których znalazł się przypadkowo, podczas wykonywania czynności sprzecznych z istotą i celem zleconej mu pracy nie pozostaje w związku z jego obowiązkami pracowniczymi, nie jest więc wypadkiem przy pracy, zwłaszcza wtedy, gdy zostało spowodowane wyłącznie oczywiście niewłaściwym zachowaniem się pobitego.”

• Związek z pracą

Zdarzenie będzie uznane za wypadek przy pracy, jeśli dojdzie do niego (art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej):

– podczas pracy lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy (nawet wykonywanych bez polecenia),

– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku, wynikającego ze stosunku pracy.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej, na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się również takie zdarzenie, któremu pracownik uległ:

– w czasie podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone powyżej, chyba, że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

– w trakcie szkolenia w zakresie powszechnej obrony,

– podczas wykonywania zadań zleconych przez organizacje związkowe działające u pracodawcy.

Związek pomiędzy wypadkiem a pracą istnieje wtedy, gdy zdarzenie ma miejsce w czasie i miejscu pracy. Ale sama praca nie musi być bezpośrednią przyczyną doznania uszczerbku na zdrowiu. Jeśli w czasie i miejscu pracy pracownik został np. pobity, to nawet jeżeli przyczyny pobicia miały charakter osobisty, mamy tu do czynienia z wypadkiem przy pracy.

Warto pamiętać, że niektóre zdarzenia mogą nie zostać uznane za wypadek przy pracy, nawet jeśli doszło do nich w miejscu i czasie pracy.

Przykład 5: Pracownik złamał rękę podczas kradzieży własności pracodawcy, np. pilarki. Nie można uznać tego zdarzenia za wypadek przy pracy. Fakt, że nastąpiło to w czasie i miejscu pracy, nie ma znaczenia. Działanie pracownika było sprzeczne z prawem oraz celem jego zatrudnienia, a praca była jedynie „okazją” do przestępstwa.

Zerwanie związku z pracą ma miejsce wówczas, gdy pracownik wykonuje czynności prywatne. Do zerwania związku z pracą nie dochodzi natomiast wtedy, gdy pracownik korzysta z przysługującej mu przerwy.

Za wypadek przy pracy należy uznać także zdarzenie, do którego doszło wskutek nieprzestrzegania przez pracownika przepisów bhp, bądź wskutek jego nietrzeźwości. W takim przypadku poszkodowany nie otrzyma świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej. Jednak zdarzenie należy uznać za wypadek przy pracy.

Przykład 6: Nietrzeźwy pracownik, zataczając się, stracił równowagę i spadł z wysokości, łamiąc sobie ręce.

Gdyby był trzeźwy, cała sytuacja nie miałaby miejsca: nie zataczałby się, nie straciłby równowagi i nie spadł z wysokości, w konsekwencji czego nie połamałby sobie rąk. Oznacza to, że w tym przypadku, jego stan nietrzeźwości w znacznym stopniu przyczynił się do powstania wypadku.

Przykład 7: Nietrzeźwy pracownik został mocno uderzony spadającą cegłą, w wyniku czego zatoczył się, stracił równowagę i spadł z wysokości, łamiąc sobie ręce.

Gdyby był trzeźwy, to w wyniku tak mocnego uderzenia, najprawdopodobniej też by się zatoczył, stracił równowagę i spadł z wysokości, łamiąc sobie ręce. W tej sytuacji, do wypadku przyczyniło się uderzenie cegły, a nie stan nietrzeźwości poszkodowanego pracownika.

Warto pamiętać, że stan nietrzeźwości świadczy o naruszeniu dyscypliny pracy i uzasadnia wyciągniecie stosownych konsekwencji, włącznie z rozwiązaniem umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym, nie stanowi natomiast zerwania więzi z pracą.

Autorka, Katarzyna Zabost jest specjalistą ds. bhp. W artykule wykorzystano materiały z publikacji „BHP w firmie”.

Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (fragmenty)

Art. 3.

1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

3. Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas: (…)

4) odbywania szkolenia lub stażu przez absolwenta pobierającego stypendium w okresie odbywania tego stażu lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy (...);

6) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

7) współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (...);

13) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

4. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

5. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

6. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.