Komisja Europejska ugięła się - wdrożenie dyrektywy EUDR odłożone

Jeszcze kilka dni temu urzędnicy KE informowali, że nie ma mowy o opóźnieniu terminu ich obowiązywania. Jak się okazuje, w efekcie nacisku wielu organizacji (m.in. właścicieli lasów i przedsiębiorców przemysłu drzewnego), rządów krajów należących do Unii Europejskiej jaki i przede wszystkim państw spoza UE, Komisja Europejska ugięła się i ogłosiła, że termin wejścia w życie przepisów  przesunięty zostanie o rok.

Wprowadzenie EU Deforestation Regulation (EUDR) ma na celu zwiększenie ochrony lasów i przeciwdziałanie wylesianiu. Nowa dyrektywa zastąpiła wcześniej obowiązujące rozporządzenie EU Timber Regulation (EUTR) dotyczące tylko produktów drzewnych. Po latach Komisja Europejska zorientowała się, że za zmniejszającą się powierzchnię lasów na świecie nie odpowiada wyłącznie przemysł drzewny, dlatego oprócz drewna nowa dyrektywa objęła takie produkty rolnicze jak: kakao, kawa, olej palmowy, kauczuk, soja czy mięso pochodzące z hodowli bydła oraz wszystkie produkty z nich wytworzone. Zgodnie z założeniem każdy podmiot znajdujący się w łańcuchu dostaw i przetwórstwa powinien śledzić i skąd pochodzą surowce i raportować ich użycie. W tym celu powstaje specjalny system informatyczny, z którego mają korzystać uczestnicy rynku.

Cel rozporządzenia EUDR jest szczytny, jednak jego wdrożenie wzbudziło spory sprzeciw. Komisja Europejska chwali się, że podczas przygotowywania wniosku w 2021r. przeprowadziła konsultacje publiczne, które przyciągnęły drugą co do wielkości liczbę uczestników (prawie 1,2 mln osób), przy czym zdecydowana większość zainteresowanych stron poparła ambitne podejście obejmujące obowiązkową należytą staranność. Mimo to sektor leśno-drzewny krajów Unii Europejskiej zwraca uwagę, że tak istotne przepisy nie mogą powstawać w oderwaniu od rzeczywistości i uwzględniania uwag organizacji branżowych, a te choć zgłaszały uwagi do planowanych rozwiązań, nie zostały wzięte pod uwagę.

Szczególny sprzeciw właścicieli lasów i wielu firm drzewnych, jak również rolników i przetwórców żywności, wzbudza konieczność dokładnego wskazywania miejsca pozyskania surowca drzewnego oraz poziom biurokracji z tym związany, który ich zdaniem będzie szczególnie kosztowny i trudny do zrealizowania w przypadku małych i mikro przedsiębiorców. Dodatkowo, system informatyczny z jakiego wszyscy uczestnicy rynku towarami objętymi EUDR mieli korzystać już za trzy miesiące, został jak dotychczas udostępniony nielicznym (ok. 100) podmiotom do testowania i jak wynika z ich opinii "wymaga dużo pracy".

Protesty unijnej branży drzewnej i rolnej przyniosły skutek, bowiem większość rządów krajów Unii w ostatnich miesiącach domagała się od Komisji przesunięcia wejścia w życie nowych przepisów.

Unijna dyrektywa EUDR obejmuje towary i produkty niezależnie od kraju pochodzenia. Dlatego swoje obiekcje co do jej wdrożenia aktywnie przedstawiały też rządy państw spoza Unii Europejskiej, takie jak np. USA, Indie, Chiny, Indonezja, Malezja, Wietnam, kraje Ameryki Południowej oraz Afryki.

Część krajów, jak np. USA, proponowało odroczenie wdrożenia przepisów, ze względu na fakt, że amerykańscy przedsiębiorcy nie są w stanie przygotować się organizacyjnie i technicznie w wyznaczonym prze UE krótkim terminie. Na inne problemy wskazywały kraje afrykańskie, gdzie np. drobni rolnicy nie mają żadnych możliwości uczestnictwa w unijnym systemie ewidencji. Podobna sytuacja dotyczy zresztą wiele małych firm w Ameryce Południowej i Azji.

Z kolei Brazylia uważa, że Unia jednostronnie narzuca swoje przepisy innym krajom wbrew standardom Światowej Organizacji Handlu. Chiny, jeden z największych graczy na rynku drzewnym, otwarcie odmówiły podawania danych geolokalizacyjnych ze względów bezpieczeństwa. Na koniec można przytoczyć stanowisko Indonezji i Malezji, które wskazały, że jeśli Unia Europejska wdroży przepisy w obecnej postaci, przestaną dostarczać swoje produkty na ten rynek.

Mimo powszechnej krytyki Komisja Europejska jeszcze w ubiegłym tygodniu w rozmowach z europejskimi parlamentarzystami twardo obstawała, że przepisy EUDR wejdą w życie 30. grudnia 2024r. i nie widzi powodu do ich odraczania. Wszystko jednak wskazuje, że podczas Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, która odbyła się w Nowym Jorku w dniach 24-30. września, reszta świata jasno wskazała, że nie zamierza się Komisji Europejskiej podporządkować.

Zapewne wobec twardego dictum Komisja Europejska w wydanym dzisiaj (2. października 2024r.) komunikacie poinformowała: "biorąc pod uwagę informacje zwrotne otrzymane od partnerów międzynarodowych na temat stanu ich przygotowań, Komisja proponuje również dać zainteresowanym stronom dodatkowy czas na przygotowanie się. Jeżeli zostanie ona zatwierdzona przez Parlament Europejski i Radę, sprawi, że prawo będzie miało zastosowanie w dniu 30. grudnia 2025r. w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw i w dniu 30. czerwca 2026r. w odniesieniu do mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw.

Wszystkie narzędzia wdrażania są technicznie gotowe, dodatkowe 12 miesięcy może służyć jako okres stopniowego wprowadzania w celu zapewnienia właściwego i skutecznego wdrażania. Biorąc pod uwagę nowatorski charakter EUDR, szybki harmonogram i różnorodność zaangażowanych międzynarodowych zainteresowanych stron, Komisja uważa, że dodatkowy 12-miesięczny czas na wprowadzenie systemu jest zrównoważonym rozwiązaniem wspierającym operatorów na całym świecie w zapewnieniu sprawnego wdrożenia od samego początku. W ramach tego kroku Komisja dąży do zapewnienia pewności co do dalszych działań i zapewnienia powodzenia EUDR, co ma zasadnicze znaczenie dla zajęcia się wkładem UE w pilną globalną kwestię wylesiania. Wniosek w sprawie przedłużenia w żaden sposób nie podważa celów ani istoty prawa uzgodnionych przez współprawodawców UE".

Komisja Europejska przedstawiła też dzisiaj zapowiadane wcześniej wytyczne, które mają pomóc w zapewnieniu jednolitej interpretacji prawa. Dokument zawiera szczegółowe informacje na temat funkcjonalności systemu informatycznego, aktualizacje dotyczące kar oraz wyjaśnienia dotyczące kluczowych definicji, takich jak „degradacja lasów”, „podmiot” w zakresie prawa oraz „wprowadzanie do obrotu”, czy zasady dotyczące obowiązków w zakresie identyfikowalności. Do wytycznych tych powinny zostać dostosowane przepisy krajowe oraz procedury należytej staranności stosowane przez uczestników rynku.

Również w dniu dzisiejszym mają ukazać się zasady metodyki, którą będzie stosować się do analizy porównawczej EUDR, służącej do klasyfikowania państw jako obarczonych niskim, standardowym lub wysokim ryzykiem. Metodyka ta ma na celu ułatwienie podmiotom stosowanie procesów należytej staranności i umożliwienie właściwym organom skutecznego monitorowania i egzekwowania przestrzegania przepisów. -Zgodnie z zastosowaną metodyką zdecydowana większość krajów na całym świecie zostanie sklasyfikowana jako kraje „niskiego ryzyka” - wskazano. Zdaniem Komisji Europejskiej da to możliwość skoncentrowania wspólnych wysiłków tam, gdzie wyzwania związane z wylesianiem są bardziej dotkliwe.

Aby zapewnić sprawne wdrożenie na całym świecie, Komisja i Europejska Służba Działań Zewnętrznych przedstawią strategiczne ramy współpracy międzynarodowej w zakresie rozporządzenia UE w sprawie wylesiania. Określono w nim pięć priorytetowych obszarów działania, takich jak wsparcie dla drobnych producentów rolnych, osiem kluczowych zasad, takich jak podejście skoncentrowane na prawach człowieka, oraz kilka narzędzi wdrażania, w tym dialog i finansowanie. Te kompleksowe ramy będą miały na celu promowanie sprawiedliwego i sprzyjającego włączeniu społecznemu przejścia na łańcuchy dostaw produktów rolnych niepowodujące wylesiania, tak aby nikt nie został pominięty. Chociaż UE zintensyfikuje dialog i będzie jeszcze bardziej wspierać, sukces partnerstwa będzie również zależał od zaangażowania partnerów UE w realizację globalnych celów w zakresie powstrzymania wylesiania.

Odroczenie wejście w życie dyrektyw EUDR to jedyne słuszne rozwiązanie. Nie jest możliwe skuteczne wdrożenie przepisów i rozwiązań, do których stosować się mają dziesiątki tysięcy podmiotów na całym świecie w zaledwie kilka tygodni. Biorąc pod uwagę dotychczasową wiedzę o działaniu tworzonego systemu informatycznego można założyć, że konieczne będzie jeszcze wiele miesięcy pracy zanim uzyska on pełną sprawność.

Dobrą informacją jest fakt, że przedsiębiorstwa reprezentujące sektor MŚP (średnia liczba pracowników nie przekracza 250, obrót netto mniejszy niż 50 mln euro, bilans o wartości mniejszej niż 25mln euro) będą korzystać z uproszczonego systemu, w którym obowiązki związane z procedurą należytej staranności zostaną ograniczone.

Między wierszami komunikatu Komisji Europejskiej wyczytać można, że wiele pracy czeka też negocjatorów, którzy prowadzić będą dialog z "najbardziej zainteresowanymi państwami". Chodzi przede wszystkim o zakwalifikowanie poszczególnych krajów do grup ryzyka, od których zależy zakres stosowania i wymagań EUDR. Bo chociaż "zdecydowana większość krajów na całym świecie zostanie sklasyfikowana jako kraje "niskiego ryzyka", to w zdecydowanej większości nie dotyczy to największych światowych producentów rolnych i dostawców surowca drzewnego.

Jeżeli faktycznie do wytycznych EUDR ma stosować się cały świat to nie ma wątpliwości, że muszą ulec one zmianie. Za podsumowanie niech posłuży wypowiedź Rudolfa Rosenstattera z Waldverband Österreich - austriackiej organizacji skupiającej właścicieli lasów, która aktywnie działa na rzecz zmiany rozporządzenia EUDR: „Planowane przesunięcie [wejścia w życie EUDR] to pierwszy ważny i słuszny krok, ale musi ich nastąpić jeszcze kilka. (...) Ten rok musi zostać wykorzystany na fundamentalną rewizję rozporządzenia UE i zredukowanie negatywnych skutków dla krajowych właścicieli lasów, takich jak całkowicie niepotrzebne obowiązki dowodowe. Nie może być tak, że regiony o stabilnej lub rosnącej powierzchni lasów i surowych regulacjach prawnych, jak Austria, są porównywane z rabunkową eksploatacją w krajach trzeciego świata”.