Manifest Leśny - wezwanie do zmian w zarządzaniu lasami publicznymi w Polsce

Manifest Leśny współtworzyło wiele organizacji i oddolnych ruchów leśnych. Ankietę na temat społecznych postulatów leśnych w maju 2023 wypełniło ponad 160 osób z kilkudziesięciu organizacji i inicjatyw. Organizacje, które w lipcu 2023r. wspólnie dopracowywały postulaty to: Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze, Greenpeace, Inicjatywa Dzikie Karpaty, Lasy i Obywatele, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA oraz Stowarzyszenie MODrzew.

Manifest leśny organizacji i ruchów społecznych

1. Minimum 20% lasów trzeba wyłączyć z użytkowania gospodarczego, by oddać je ludziom i przyrodzie
2. Społeczeństwo powinno mieć realny wpływ na decyzje o lasach
3. Dość marnowania pieniędzy z eksploatacji lasów - więcej środków na ochronę przyrody!
4. Koniec z wydatkami Lasów Państwowych na cele niezwiązane z podstawową działalnością
5. Konieczna jest sprawiedliwa społecznie transformacja obszarów cennych przyrodniczo
6. Godna praca w lesie dla wszystkich, w tym dla pracowników firm leśnych i parków narodowych
7. Wykorzystujmy drewno racjonalnie, nie palmy nim w elektrowniach
8. Gospodarka leśna powinna uwzględniać wymogi ścisłej ochrony gatunkowej
9. Społeczeństwo musi mieć możliwość sprawdzenia legalności gospodarki leśnej w sądzie
10. Pełny dostęp do informacji o lasach i ochronie przyrody dla społeczeństwa i organizacji przyrodniczych

1. Minimum 20% lasów trzeba wyłączyć z użytkowania gospodarczego, by oddać je ludziom i przyrodzie

Organizacje społeczne postulują, by minimum 20% terenów lasów zostało wyłączone z użytkowania gospodarczego i oddane ludziom i przyrodzie. Według autorów postulatu, najcenniejsze lasy, w tym lasy naturalne i starodrzewy, należy niezwłocznie uwolnić spod presji wyrębu, by chronić różnorodność biologiczną i odwrócić trend pogarszania się stanu siedlisk.

2. Społeczeństwo powinno mieć realny wpływ na decyzje o lasach

Lasy Państwowe same planują, wykonują i oceniają swoją działalność. To zasadnicza sprzeczność, dlatego niezbędne jest zapewnienie społecznej i instytucjonalnej kontroli nad sposobem prowadzenia gospodarki leśnej, by umożliwić społeczeństwu współdecydowanie o lasach oraz zatrzymywanie wycinek bezprawnych, szkodliwych przyrodniczo i społecznie. Lasy Państwowe nie mogą być głównym decydentem treści PUL-i i arbitralnie przesądzać dany las, bo wtedy las traktowany jest głównie jako źródło surowca. PUL-e powinny być przygotowywane przez instytucję niezależną od Lasów Państwowych. To ona powinna też przeprowadzać konsultacje społeczne planów. Potrzebna jest instytucjonalna kontrola jakości konsultacji, a proces ten powinien być w pełni transparentny. Ocena wykonywania PUL-i również powinna zostać wyłączona ze struktury organizacyjnej Lasów Państwowych - oczekują twórcy manifestu.

3. Dość marnowania pieniędzy z eksploatacji lasów - więcej środków na ochronę przyrody!

Należy wprowadzić przepis obligujący Lasy Państwowe, by określona kwota przychodów uzyskanych ze sprzedaży drewna przekazywana była na rzecz utrzymania istniejących i tworzenia nowych parków narodowych, co znacznie poprawiłoby sytuację finansową tych instytucji. Pieniądze da się łatwo znaleźć. Wystarczy, by Lasy Państwowe zracjonalizowały swoje koszty, zaniechały niepotrzebnych inwestycji i zrezygnowały z wydatków niezwiązanych ze swoją podstawową działalnością - wskazują organizacje.

4. Koniec z wydatkami Lasów Państwowych na cele niezwiązane z podstawową działalnością

Lasy Państwowe marnują nasze pieniądze, szeroko finansując przedsięwzięcia niezwiązane ściśle z gospodarką leśną. Fundusze te są narzędziem politycznej korupcji. Nadleśnictwom i dyrekcjom regionalnym należy odebrać prawo do uznaniowego wydawania pieniędzy na „cele społecznie użyteczne”, bo pod tym hasłem kryją się często działania stricte polityczne - uważają autorzy postulatów. Fundusz Leśny musi działać na zmienionych zasadach. Powinien przede wszystkim pokrywać konieczne straty niektórych nadleśnictw, zwłaszcza te wynikające z cyklu rozwoju lasu oraz z opłacania działań łagodzących skutki klęsk żywiołowych. Należy zaniechać finansowania z Funduszu Leśnego jednostek trwale i strukturalnie deficytowych, np. w górach, gdzie eksploatacja lasu jest bardziej kosztowna - te tereny powinny być wyłączone z gospodarki leśne - wskazują

5. Konieczna jest sprawiedliwa społecznie transformacja obszarów cennych przyrodniczo

W Polsce brak jest rozwiązań prawnych, które lokalnym społecznościom rekompensują koszty ponoszone w związku z ochroną wspólnego dziedzictwa przyrodniczego. Ich sprzeciw wobec powoływania nowych obszarów chronionych wynika z braku skutecznych mechanizmów rekompensaty - tłumaczą autorzy kolejny punkt manifestu. Ich zdaniem mieszkańcy tzw. gmin parkowych, na obszarze których już istnieją lub są planowane parki narodowe, powinni mieć ułatwiony dostęp do drewna pochodzącego z terenów poza parkowych. Powinni również zachować prawo zbioru runa leśnego na części obszarów chronionych, otrzymywać wsparcie na zapobieganie szkodom ze strony dziko żyjących zwierząt oraz na odchodzenie od drewna opałowego na rzecz odnawialnych źródeł energii. Samorządy gmin parkowych muszą mieć dostęp do subwencji ekologicznych i preferencyjnych środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zdaniem organizacji społecznych należy podnieść – obecnie zredukowane – stawki podatku leśnego od terenów chronionych oraz wspierać gminy w opracowaniu planów ich rozwoju w powiązaniu z poszerzaniem parków lub ustanowieniem nowych.

6. Godna praca w lesie dla wszystkich, w tym dla pracowników firm leśnych i parków narodowych

Autorzy manifestu wskazują na duże dysproporcje pomiędzy zarobkami pracowników PGL Lasy Państwowe, a zatrudnionymi w parkach narodowych oraz pracującymi w sektorze usług leśnych i wskazują na konieczność pilnej korekty tych nierówności. Remedium ma być ustalenie we współpracy z sektorem usług leśnych minimalnych stawek, gwarantujących godziwe wynagrodzenia oraz należyte przestrzeganie zasad BHP i standardów ochrony przyrody przy realizacji prac leśnych. Z kolei płace w parkach narodowych trzeba niezwłocznie podwyższać i docelowo zrównać je z wynagrodzeniami na porównywalnych stanowiskach w Lasach Państwowych.

7. Wykorzystujmy drewno racjonalnie, nie palmy nim w elektrowniach

Aby ograniczyć negatywny wpływ bioenergetyki na klimat, zdrowie publiczne, przyrodę i gospodarkę, należy odejść od spalania drewna w zakładach energetycznych. Pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu będzie wykreślenie pierwotnej biomasy drzewnej – czyli drewna pozyskanego w lasach i z innych terenów zadrzewionych, wykorzystywanego bezpośrednio do produkcji energii – z listy odnawialnych źródeł energii - wskazują autorzy postulatów i wskazują, że na miano OZE zasługuje wyłącznie wtórna biomasa drzewna, czyli między innymi produkty uboczne przemysłu przetwórstwa drewna i drewno pokonsumpcyjne, a i to tylko pod warunkiem, że nie mogą zostać z niej wyprodukowane trwałe przedmioty.

8. Gospodarka leśna powinna uwzględniać wymogi ścisłej ochrony gatunkowej

Ochrona przyrody w polskich lasach jest iluzoryczna - twierdzą organizacje społeczne. Pora zrównać obowiązki Lasów Państwowych z innymi
podmiotami gospodarczymi, które korzystają ze środowiska. Należy wprowadzić wymóg rzetelnej inwentaryzacji przyrodniczej na powierzchniach objętych pracami leśnymi. W przypadku stwierdzenia kolizji z wymogami ochrony konieczne jest przestrzeganie przepisów o uzyskaniu decyzji derogacyjnej, która zezwala na odstąpienie od zasad ścisłej ochrony gatunkowej pod warunkiem braku negatywnego wpływu wycinek na stan ochrony cennych gatunków leśnych - wskazują.

9. Społeczeństwo musi mieć możliwość sprawdzenia legalności gospodarki leśnej w sądzie

Bronienie przyrody polskich lasów w polskim sądzie jest prawnie niemożliwe - uważają autorzy kolejnego punktu manifestu. Wskazują, że polskie organizacje ochrony przyrody muszą mieć prawo skierowania sprawy i zbadania legalności PUL-i w sądach administracyjnych, a Polska musi jak najszybciej dostosować swoje prawo do wyroku TSUE, wskazującego, że pozbawienie społeczeństwa w Polsce skutecznej ochrony sądowej w tej kwestii jest niezgodne z Konwencją z Aarhus.

10. Pełny dostęp do informacji o lasach i ochronie przyrody dla społeczeństwa i organizacji przyrodniczych

Lasy Państwowe systemowo i bezprawnie utrudniają dostęp do fundamentalnych informacji o swojej działalności. Często nie udzielają ich w odniesieniu do bieżących i planowanych prac gospodarczych, ochrony przyrody, sprzedaży drewna, stopnia uwzględniania wniosków od społeczeństwa czy finansów nadleśnictw. Wszystkie te informacje powinny być powszechnie publikowane online w sposób zrozumiały i dostępny dla przeciętnych Polek i Polaków - wskazują autorzy manifestu.

Pełen tekst Manifestu Leśnego dostępny jest na stronie: https://lasy.pracownia.org.pl/media/12442/download/manifest-lesny-2023.pdf