Co dalej z FSC w Polsce?

Certyfikacja polskich lasów w dobrowolnym systemie FSC (Forest Stewardship Council) rozpoczęła się końcu lat 90-tych. Lasy Państwowe były jednymi z pierwszych, które wybrały ten sposób certyfikacji lasów w Europie. Stopniowo certyfikat FSC uzyskały wszystkie regionalne dyrekcje za wyjątkiem RDLP w Krośnie, która nie zgadzając się z opinią audytora i warunkami umowy, nie przyjęła wydanego przez FSC certyfikatu. Od 2011r. logiem FSC nie mogą się posługiwać też trzy nadleśnictwa gospodarujące na terenie Puszczy Białowieskiej (RDLP Białystok), a od 2021r. RDLP w Łodzi.

Przez lata Polska posiadała jeden z największych obszarów leśnych objętych certyfikatem FSC - łącznie ok. 7 mln ha. W ostatnich latach wraz ze wzrostem popularności certyfikatu FSC na świecie udział ten malał i w ubiegłym roku stanowił ok. 5% wszystkich lasów certyfikowanych w tym systemie. Fakt, że zdecydowana większość polskich lasów od lat utrzymywała certyfikat, spowodował, że Polska jest również jednym z krajów najliczniej reprezentowanym w ilości certyfikatów FSC CoC, którym posługują się zakłady przetwarzające drewno - w kraju jest blisko 2,5 tys. firm posiadający taki certyfikat.

Lasy rezygnują z FSC

O rezygnacji PGL Lasy Państwowe z certyfikacji gospodarki leśnej systemie FSC głośno zrobiło się w sierpniu ubiegłego roku, kiedy dyrektor RDLP w Gdańsku niespodziewanie ogłosił, że dyrekcja ta rezygnuje z certyfikatu FSC. Do momentu upublicznienia tej informacji Lasy Państwowe nie prowadzili w tym zakresie konsultacji z przemysłem drzewnym. (Zresztą póżniej też nie.) Wcześniej o takim scenariuszu dyskutowano wyłącznie w kuluarach, analizując trudności w porozumieniu się leśników z organizacjami społecznymi w kwestii ustalenia Krajowych Standardów FSC w ramach prac prowadzonych przez polską Grupę Opracowują Standard. Brak konsensusu spowodował, że w lutym 2022r. Grupa ta została rozwiązana, a treść standardu jest w trakcie końcowego opracowania przez grupę ekspertów reprezentujących wszystkie trzy jednostki certyfikujące prowadzące w Polsce audyty gospodarki leśnej, których prace koordynują Krajowi Reprezentanci FSC. Za drugą przyczynę możliwego wyjścia z certyfikacji uważano rosnącą ilość konfliktów z audytorami FSC czego przykładem była RDLP Łódź, która w wyniku sporu toczącego się od 2019r., w 2021r. zrezygnowała z przedłużenia certyfikatu.

We wrześniu 2022r. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych oficjalnie zgłosiła FSC uwagi dotyczące zapisów nowej wersji umowy licencyjnej, a także niektórych elementów nowego standardu krajowego dla gospodarki leśnej. Decyzje te zaskoczyły nabywców drewna, stawiając niektórych producentów wyrobów w trudnej sytuacji ze względu na podpisane wcześniej długoterminowe kontrakty, w których zobowiązali się do dostawy produktów z certyfikatem FSC. Protestów przemysłu leśnicy nie wzięli jednak pod uwagę. Według nieoficjalnych informacji, w kwietniu b.r. na spotkaniu zarządu Lasów Państwowych uzgodniono całkowitą rezygnację z FSC. Za przykładem Gdańska kolejne dyrekcje regionalne Lasów Państwowych informowały o nie przedłużaniu umów z FSC. W ten sposób do końca maja bieżącego roku z systemu wyszły RDLP w Toruniu, Poznaniu, Warszawie, Radomiu i Pile.

Z oficjalnych wypowiedzi przedstawicieli Lasów Państwowych wynika, że przyczynami rezygnacji z certyfikacji w systemie FSC, są przede wszystkim trzy punkty zmodyfikowanych standardów i zasad:
1. Fakt, że FSC może dowolnie kształtować i upraszczać swoje procedury, a licencjobiorca nie ma na to wpływu.
2. Spory rozstrzygane w oparciu o arbitraż w Niemczech.
3. FSC chce powiększyć obszar lasów referencyjnych (zachowanych w naturalnym stanie).

Działania Lasów Państwowych wzbudziły oczywiście konsternację również FSC International, która ze swej strony od początku zapewnia o otwartości do rozmów. -Umowa licencji FSC ma jednolite brzmienie dla wszystkich posiadaczy certyfikatów - jest ich 54 tys. w 90 krajach na świecie. Traktujemy wszystkich jednakowo, ale rozumiemy, że mogą istnieć uwarunkowania prawne wpływające na wątpliwości Lasów Państwowych - wskazuje Karolina Tymorek, FSC Poland Country Manager. Jak dodała, w grudniu ubiegłego roku FSC przedstawiło szczegółowe odniesienie do każdej z uwag przedstawionych przez Lasy Państwowe, a następnie przez kilka miesięcy zabiegało o spotkanie z dyrekcją Lasów Państwowych. Do czasu osiągnięcia porozumienia organizacja dała też możliwość czasowego przedłużenia certyfikacji (do momentu uzyskania kompromisu) na dotychczasowych warunkach umów licencyjnych, co ułatwiłoby działalność nabywcom drewna potrzebującym surowca z logo FSC. Niestety leśnicy nie korzystają z tej możliwości.

Po miesiącach oczekiwań, 30. czerwca 2023r., odbyło się spotkanie FSC International z Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych. Jego celem było rozwiązanie podstawowych problemów, które zdaniem leśników wykluczają możliwość przedłużenia certyfikatu FSC dla lasów pozostających w zarządzie PGL Lasy Państwowe. Ze strony FSC w spotkaniu udział wziął m.in. Kim Carstensen, Dyrektor Generalny FSC International oraz inni eksperci i przedstawiciele FSC Polska. Ze strony Lasów Państwowych udział wzięły władze i przedstawiciele Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.

Jak poinformował Kim Carstensen, podczas konferencji prasowej zorganizowanej po spotkaniu, podczas rozmów wyjaśniano reprezentantom Lasów Państwowych zapisy umowy licencyjnej, co do których zgłaszali oni uwagi, jak również zaproponowano rozwiązania mające wyjść na przeciw obiekcjom zgłaszanym przez leśników. Rozmawiano również o aktualnym statusie i harmonogramie dalszych prac związanych z rewizją Standardu Krajowego FSC. -Spotkanie odbyło się w duchu dialogu. Wzajemne zrozumienie potrzeb i oczekiwań jest kluczowym elementem współpracy, a dyskusje takie jak ta są bardzo pomocne w tym procesie. Doceniamy wieloletnią współpracę z Lasami Państwowymi i ich wkład w rewizję standardu gospodarki leśnej FSC dla Polski - podsumował Carstensen.

FSC w Polsce - być albo nie być

Zdaniem Carsteensena, postęp został osiągnięty w zakresie niektórych zapisów umowy licencyjnej i obie strony uzgodniły kolejne kroki, które każda ze stron powinna podjąć w celu osiągnięcia porozumienia. W związku tym, wydawać by się mogło, że jest duża szansa na powrót powszechności certyfikacji FSC w polskich lasach, ale czy tak jest faktycznie?

Patrząc przez pryzmat odbywających się od wielu lat rozmów i różnorakich konsultacji prowadzonych z Lasami Państwowymi przez przemysł drzewny, można mieć jedną pewność: niezależnie od wniosków i uzgodnień zapadających podczas takich rozmów, leśnicy podejmą decyzję wygodną w danym momencie wyłącznie dla niech samych. I nie jest to dobra wiadomość dla zwolenników certyfikacji w systemie FSC.

Spełnienia wymagań certyfikatu wymusza bowiem podjęcie określonych działań oraz poddanie się zewnętrznej kontroli, za którą dodatkowo trzeba zapłacić. To wyłącznie problem dla organizacji, kto uważa, że prowadzi najlepszą na świecie gospodarkę leśną, walczy do ostatniego kruczka prawnego by nie udzielić informacji publicznej i ma liczne pomysły jak wykorzystać środki finansowe na niekoniecznie leśne potrzeby. Z kolei po rezygnacji z certyfikatu polskim lasom nie grozi żadna katastrofa, którą wieszczą organizacje ekologiczne i niektóre media. "Wytną wszystko" - można usłyszeć i przeczytać, tymczasem wielkość pozyskania nie jest zależna od posiadania lub nie certyfikatu FSC. Zresztą sam Kim Carstensen podkreślał podczas konferencji, że gospodarka leśna w Polsce jest prowadzona prawidłowo niezależnie od certyfikacji, choć jak zauważył, poddanie się jej może pomóc w jej doskonaleniu.

Leśnikom nie grozi też poważne załamanie sprzedaży z powodu braku FSC. Na globalnym rynku panuje i będzie panował wciąż niedobór surowca drzewnego. Ewentualne skutki finansowe tej decyzji dotkną nie Lasy Państwowe, lecz część przedsiębiorstwa, które mogą stracić swój udział w niektórych rynkach.

Biorąc pod uwagę obecną sytuację, bez nakazu płynącego ze strony polityków, nie należy spodziewać się więc nagłej zmiany w zakresie rezygnacji z certyfikacji FSC. Potwierdzeniem słuszności tej tezy może być fakt, że tuż przed spotkaniem z przedstawicielami FSC, decyzję o nie przedłużaniu certyfikacji w tym standardzie podjęła RDLP we Wrocławiu (certyfikat wygaśnie 22. grudnia 2023r.), a kilka dni poźniej RDLP w Olsztynie (certyfikat wygaśnie 9. września 2023r.). Zapewne wkrótce usłyszymy też o rezygnacji RDLP Lublin, której certyfikat wygasa 22. stycznia 2024r. W przyszłym roku wygasają również certyfikaty RDLP Katowice (31. marca) i RDLP Szczecin (15. kwietnia).

Co z firmami posiadający certyfikat FSC CoC?

Dla firm przetwarzających drewno chcących utrzymać logo FSC dla swoich wyrobów nie ma dobrych informacji. Przedsiębiorcy posługujący się certyfikatem FSC CoC i oferującym produkty oznaczane FSC 100% będą mogli się nim posługiwać tak długo, jak będą mieli możliwość nabywania surowca z lasów certyfikowanych FSC. W teorii możliwość zakupu certyfikowanego surowca pozostanie w nadleśnictwach RDLP Białystok (do 10. sierpnia 2026r.), RDLP Zielona Góra (do 22. marca 2027r.) oraz RDLP Szczecinek (do 28. września 2027r.). Te terminy będą mogły być utrzymane jeśli dyrekcje te przeprowadzać będą coroczne audyty, co nie jest oczywiste.

Opcją jest zakup "drewna kontrolowanego" (FSC Controled Wood - drewno kontrolowane) i certyfikacja produktów w zakresie FSC Mix (Mieszany). Drewno kontrolowane FSC to materiał pochodzący z "akceptowanych źródeł", które można łączyć z materiałem posiadającym certyfikat FSC w ramach produktów sprzedawanych z etykietą FSC Mix. Firmy działające w Polsce chcąc włączyć drewno z lasów niecertyfikowanych do łańcucha dostaw w systemie FSC, będą miały obowiązek przeprowadzić analizę ryzyka i podjąć środki kontrolne. Część firm w Polsce już to robi.

Należy jednak pamiętać, że drewno kontrolowane może stanowić jedynie ograniczoną część całego wytwarzanego produktu, a więc dalej konieczne jest źródło dostaw drewna certyfikowanego. Może on podchodzić z importu. Jednak z powodu sankcji nałożonych na Rosję i Białoruś w związku z napaścią na Ukrainę i zawieszenia certyfikacji FSC w tych krajach, zamknięty jest główny kierunek dostaw takiego surowca do Polski. Konieczne jest więc znalezienie dostawców z innych państw, gdzie jednak (poza Szwecją) nie jest to powszechny sytem certyfikacji.

O certyfikat FSC mogliby wystąpić prywatni właściciele lasów w Polsce. W przeszłości w naszym kraju był jednak tylko jeden taki certyfikat (obecnie wygasł). Aktualnie certyfikat FSC posiadają też dwa leśne zakłady doświadczalne - w Murowanej Goślinie i Siemianicach, które są jednostkami Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Nikłe zainteresowanie właścicieli lasów prywatnych wynika przede wszystkim z ich dużego rozdrobnienia, ale jak przyznaje Karolina Tymorek w ostatnim czasie rozpoczęto rozmowy ze stowarzyszeniami skupiającymi właścicieli lasów prywatnych oferując im rozwiązanie w postaci certyfikacji grupowej. To czy działania te zakończą się sukcesem jest niewiadomą i nawet jeśli zakończy się pozytywnie, nie poprawi znacząco dostępu do surowca certyfikowanego FSC.

Podsumowując można założyć, że decyzja Lasów Państwowych o rezygnacji z certyfikacji lasów FSC, zakończy powszechność tego standardu w Polsce. Certyfikat będą w stanie utrzymać firmy produkujące niszowe lub niskoseryjne produkty.

Aktualizacja 14.07.2023r.