Konserwacja zabytków: Gdy historia spotyka się z teraźniejszością

W dniach 5-7. października 2022r. Muzeum Rolnictwa w Szreniawie gościło uczestników X Międzynarodowej Konferencji Konserwatorskiej z cyklu Problemy muzeów związane z zachowaniem i konserwacją zbiorów. Eksperci z różnych dziedzin związanych z konserwacją i restaurowaniem dziedzictwa kulturowego dyskutowali na tematy. W konferencji uczestniczyli konserwatorzy z różnych regionów Polski, a także goście z New Delhi, którzy wzięli udział w konferencji online.

Ideą Międzynarodowej Konferencji Konserwatorskiej jest stworzenie miejsca służącego wymianie poglądów oraz rozwijaniu podstawowego zadania muzeum, czyli zachowywaniu dziedzictwa różnych obszarów przeszłości, zarówno materialnego, jak i niematerialnego. Każdy obiekt przeszłości wymaga bowiem indywidualnego podejścia konserwatorskiego, zaś jego systemowa opieka to zadanie całego środowiska. Konserwacja, będąc podstawowym zadaniem muzeum (wpisanym bezpośrednio w tożsamość tego typu instytucji), wciąż jednak traktowana jest wybiórczo i jednostkowo. Spotkania przedstawicieli społeczności pracowników sektora muzealnictwa i ochrony zbiorów, środowiska konserwatorów prywatnych, przedstawicieli zarządów i organizatorów muzeów, pracowników nauki oraz ekspertów muzealnictwa odbywające się regularnie co dwa lata, stały się stałą platformą dla wielowątkowej rozmowy i wymiany doświadczeń. Daje to możliwość oglądu spraw merytorycznych z różnych strony, sprzyja spojrzeniu trans-dyscyplinarnemu oraz daje możliwość poznania się, integracji podjęcia współpracy różnych instytucji, środowisk na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego.

W tegorocznej konferencji udział wzięło blisko 100 uczestników, którzy wysłuchali ponad 30 prezentacji dotyczących aktualnego stanu wiedzy i działań konserwatorskich prowadzonych w ramach ochrony różnorodnych zabytków. Tematem konferencji było pytanie: jakie dziedzictwo kulturowe chcemy zachować i w jaki sposób to osiągnąć.

Konferencje Konserwatorskie to nie tylko prezentacje i dyskusje na sali obrad. Tradycyjnie jeden z dni konferencji przeznaczony jest na sesję wyjazdową. W tym roku uczestnicy mogli zapoznać się z ekspozycjami Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy i Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Lednogórze oraz Muzeum Początków Państwa Polskiego i Muzeum Archidiecezjalnego w Gnieźnie oraz zwiedzić Katedrę Gnieźnieńską.

W trosce o użytkownika dziedzictwa kulturalnego

Prof. Marek Kołyszko z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przedstawił temat desakralizacji miejsc kultu w Polsce i Irlandii. Według profesora „Najgorszy w obiektach dziedzictwa kulturalnego - jest brak użytkownika”. Podczas wystąpienia poruszona została kwestia adaptacji desakralizowanych budynków do nowych potrzeb, w kontekście zagadnień konserwatorsko-estetycznych, wartościowo-moralnych i kulturowych związane z miejscami kultu, które zmieniły swój status i zostały laickimi.

Konserwacja obiektów o niestandardowym wymiarze

Goście z National Rail Museum, z New Delhi w Indiach. Shubharata Chattopadhyay i Ashish Gundal poruszyli temat konserwacji dużych obiektów będących dziedzictwem historycznym. Często składają się one z wielu materiałów wymagających zupełnie innego podejścia np. drewna i metalu. Pomimo różnicy czasu i kilometrów dzielących New Delhi i Szreniawę, prezenterom udało się podzielić się nie tylko doświadczeniami z zachowania oryginalnego parowozu, ale także z problematyką zachowania jego funkcjonalności.

Przebudowa i adaptacja obiektów dziedzictwa kulturalnego

Kolejnym tematem poruszonym na konferencji była konserwacja i rekonstrukcja w Muzeum Zamkowym w Pszczynie. Wiadomo, że restauracja nie zawsze prowadzona jest zgodnie z kanonami etycznymi i historycznymi oraz normami międzynarodowymi, przy zachowaniu integralności historycznej i estetycznej obiektu dziedzictwa kulturowego. Referent, profesor Jan Gałaszek, podsumował dyskurs słowami o tym, że „Przebudowa i adaptacja obiektów dziedzictwa kulturalnego potrafi być niszcząca”.

My przemijamy, a te obiekty muszą zostać

Piotr Sworzeń z Muzeum Śląskiego w Katowicach poruszył temat konserwacji obiektów z zupełnie innej strefy. Przedstawił raport na temat problemów konserwacji, rekonstrukcji i ekspozycji fortyfikacji znajdujących się pod opieką Muzeum Śląskiego. Pomimo tego, że konserwowane obiekty, o których mówili prelegenci, należały do ​​zupełnie innych obszarów, głównym wątkiem wszystkich prezentacji było pytanie: „Co konkretnie konserwujemy? Czy tylko konserwujemy przedmioty, czy też ich historię materialną i wartość historyczną?” Piotr Sworzeń podczas swojego wykładu podsumował: „My przemijamy, a te obiekty muszą zostać”.

Przecież, jak słusznie zaznaczyła Katarzyna Pietrczak z Politechniki Poznańskiej, - badaczka dźwigów osobowych z napędem elektrycznym - zabytki kulturalne „Pokazują poziom rozwoju technicznego określonego czasu”. Inny tematem, na który zwróciła Katarzyna Pietrczak, jest terminologia, którą posługuje się środowisko konserwatorskie. "Jeżeli badamy jakikolwiek obiekt, czy chodzi o przedmiot należący do jego epoki historycznej, czy o taką definicję tego przedmiotu, jaką rozumiemy dzisiaj?"

Niezwykle ważny wątkiem, który poruszyli uczestnicy konferencji, jest definicja muzeum jako instytucji razem z jego funkcjonalnością. Ponieważ wielu uczestników było przedstawicielami instytucji muzealnych, temat okazał się bardzo aktualny. Jaką definicję należy nadać nowoczesnemu muzeum? Czy to są muzea, które powstały po rewolucji francuskiej? Absolutnie nie. Muzea naszych czasów potrzebują kontekstualizacji eksponatów, a także włączania programów edukacyjnych i popularyzatorskich.

Konserwacja zabytków: Gdy historia spotyka się z teraźniejszościąFot. D.Jabłoński

Nanoceluloza jako potencjalny środek do konserwacji zabytków z drewna

Tematyka prezentacji przedstawianych podczas tegorocznej edycji konferencji w niewielkim stopniu dotyczyła ochrony i konserwacji zabytków drewnianych. Bezpośrednio tego tematu dotyczyły badania Karoliny Tomkowiak i Bartłomieja Mazeli z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Badacze przedstawili wyniki badań nad nowymi związkami, które mogą być wykorzystane jako nowe rozwiązanie w konserwacji zabytków z drewna jako i kompleksów architektonicznych. Ich zdaniem powłoki nanocelulozowe posiadają właściwości o dużym potencjale do bycia środkiem do konserwacji materiałów lignocelulozowych o wartości historycznej.

Nic dziwnego, że temat wzbudził duże zainteresowanie wśród obecnych na hali przedstawicieli różnych instytucji. Gdy tylko Karolina Tomkowiak skończyła swoją prezentację, społeczność konserwatorska od razu zaczęła zadawać pytania o właściwościach fizycznych i technicznych nanocelulozy. Prezenterka podała dwa przykłady potencjalnych zastosowań nanocelulozy w konserwacji, co wywołało dyskusję o skuteczności technik fumigacji oraz impregnacji wykorzystywanych w konserwacji zabytków z drewna.

Myśl końcowa

Wiadomo, że dyskusje w środowiskach profesjonalistów potrafią pozostawać bez jasnego zakończenia. Warto jest pamiętać, że aby większy projekt został skutecznie zrealizowany, ważne jest łączenie siły ludzi oraz instytucji aby zwiększyć efekt synergii., Działanie takie jest szczególnie istotne w czasach kryzysu. Są sytuacje, w których jak słusznie wskazał pisarz Andreas Pflüger ”Nie możemy zmienić kierunku wiatru, ale możemy inaczej postawić żagle”. Dlatego tak ważne są spotkania, podczas których można wymieniać się doświadczeniami, bo ułatwiają ciągłe adaptowanie się do nowo powstającej rzeczywistości.