NIK skontrolował działalność nadleśnictw w zakresie zapobiegania katastrofom w lasach

Celem kontroli była ocena celowości i skuteczności podejmowanych przez nadleśnictwa działań oraz ocena gospodarności wydatkowanych środków, tj. czy: prawidłowo zaplanowano i realizowano przedsięwzięcia w zakresie odtwarzania potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz przeciwdziałania występowaniu nowych katastrof; czy osiągnięto zaplanowane efekty oraz czy gospodarnie wydatkowano środki finansowe przeznaczone na realizację zadań.

Kontroli poddano 18 nadleśnictw należących do trzech regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych (Szczecin, Zielona Góra i Wrocław). Kontrolą objęto lata 2013–2015 oraz 2016r. do czasu zakończenia czynności kontrolnych oraz lata wcześniejsze w zakresie zdarzeń i danych niezbędnych do dokonania oceny.

Główne wydatki związane z bezpieczeństwem pożarowym
Zdecydowana większość nakładów inwestycyjnych (73%) ponoszonych przez skontrolowane nadleśnictwa w ciągu trzech lat objętych kontrolą (2013-2015) dotyczyła poprawy sieci dróg leśnych wykorzystywanych jako dojazdy pożarowe. Takie przeznaczenie środków finansowych było uzasadnione fatalnym stanem technicznym dróg oraz potrzebami gospodarczymi (np. wywozem drewna).

Nakłady inwestycyjne poniesione na działania zapobiegawcze w kontrolowanych nadleśnictwachFot. NIK

Spośród 2,4 tys. km funkcjonujących na terenie kontrolowanych nadleśnictw dojazdów pożarowych, na koniec 2015r. aż 76% ogółu nie spełniało wszystkich aktualnych wymagań niezbędnych dla prowadzenia skutecznych akcji przeciwpożarowych, w tym warunków wynikających w obowiązującego od ponad 10 lat rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów. Parametry te dotyczą wprawdzie dróg budowanych lub przebudowywanych, jednak ich spełnienie będzie wymagało od nadleśnictw poniesienia znacznych nakładów. Tylko 56% ogółu dróg leśnych jest w dobrym lub zadowalającym stanie technicznym, tymczasem sieć drogowa jest głównym warunkiem prowadzenia skutecznych akcji przeciwpożarowych. W opinii NIK przyczyną tego stanu rzeczy są wieloletnie zaszłości, niemożliwe do wyeliminowania w ciągu kilku lat.

Nadleśnictwa realizując działania w zakresie objętym kontrolą, w latach 2013–2015 poniosły koszty w łącznej wysokości 65,4 mln zł. Były to przede wszystkim (49,7 mln zł) inwestycje dotyczące dojazdów pożarowych, budowli takich jak dostrzegalnie pożarowe, pasów przeciwpożarowych, zakupu środków łączności, sprzętu i urządzeń do monitorowania lasów. Ponadto leśnicy wydatkowali m.in. na oczyszczenie saperskie terenu 11,5 mln zł oraz regulację stosunków wodnych 3,4 mln zł. Powyższe koszty zostały sfinansowane między innymi środkami uzyskanymi z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (21,9 mln zł).

Nieprawidłowości i brak odpowiedzialności w zamówieniach publicznych
W czterech spośród 18 kontrolowanych nadleśnictw kontrolerzy NIK stwierdzili nieprawidłowości polegające na naruszeniu zasad udzielania zamówień publicznych. Problemem okazało się dochowanie zasady uczciwej konkurencji oraz równego traktowania wykonawców.

NIK zwraca uwagę na problem braku odpowiedzialności pracowników Lasów Państwowych za naruszenie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych. Odpowiedzialność jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych lub osób udzielających zamówień nie została uregulowana przez ustawodawcę. Nie przewidziano bowiem sankcji za naruszenie przepisów. W efekcie taki stan prawny stwarza niczym nieuzasadnione uprzywilejowanie pracowników Lasów Państwowych względem pozostałych podmiotów zobowiązanych do stosowania ustawy o zamówieniach publicznych.

W opinii NIK konieczne jest precyzyjne wskazanie w przepisach prawa odpowiedzialności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych za złamanie tych przepisów. Wniosek ten wynika ze stwierdzonych w toku kontroli nieprawidłowości w obszarze udzielania zamówień publicznych.

Kontrola NIK ujawniła również nieprawidłowości o charakterze formalnym. W czterech nadleśnictwach nie dopełniono obowiązków związanych z bezpiecznym użytkowaniem obiektów budowlanych oraz z nierzetelnie dokumentowano realizację podejmowanych działań. Jedno nadleśnictwo prowadziło ewidencję dowodów księgowych w sposób niezgodny z umową o przyznanie pomocy.

Wnioski i uwagi NIK
Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie ocenia kontrolowane nadleśnictwa w zakresie przeciwdziałania występowaniu katastrof i ograniczaniu ich skutków. Podejmowane przez nadleśnictwa działania były celowe. Prawidłowo planowano oraz realizowano przedsięwzięcia, a środki wydatkowano gospodarnie, osiągając zaplanowane
efekty. Stwierdzone nieprawidłowości o charakterze formalnym, nie miały wpływu na wykonywanie zadań.

Jednocześnie NIK wystąpiła do Prezesa Rady Ministrów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w zakresie ponoszenia odpowiedzialności za kwalifikowane naruszenia przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych przez jednostki organizacyjne Lasów Państwowych lub osoby udzielające zamówień w przypadku finansowania zamówień ze środków własnych.

NIK w wyniku kontroli sformułowała do nadleśniczych wnioski pokontrolne oraz uwagi, w których wskazała obszary stwarzające nadleśnictwom trudności w trakcie realizacji działań zapobiegawczych. Dotyczą one m.in.:

• rzetelnego przeprowadzania inwestycji z uwzględnieniem specyfiki prowadzenia robót w lesie, m.in. konieczności ochrony przyrody,
• dostosowania sieci dojazdów pożarowych do wymogów przepisów,
  rozpoczynania robót budowlanych po spełnieniu wszystkich wymagań formalno-prawnych przewidzianych przepisami prawa, w szczególności w ustawie Prawo budowlane,
• przeprowadzenia okresowych kontroli stanu technicznego dróg pożarowych nadleśnictwa wymaganych przepisami Prawa budowlanego,
• zapewnienia środków finansowych celem terminowej realizacji obowiązków przeciwpożarowych,
• udzielania zamówień publicznych zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo zamówień publicznych,
• skutecznego nadzoru i kontroli wewnętrznej nad wszystkimi etapami procesu organizacji robót budowlanych, poczynając od przygotowania zamówienia, jego przeprowadzania, jak i realizacji robót i ich rozliczania,
• terminowego wykonywania przez nadleśnictwa zobowiązań finansowych,
  rzetelnego sporządzania dokumentacji.