Wstępne wyniki audytu w Lasach Państwowych - Szkody liczone w dziesiątkach milionów złotych

Rozpoczęcie audytu było jedną z pierwszych decyzji obecnego dyrektora generalnego Lasów Państwowych Witolda Kossa. Kontrola rozpoczęła się w dyrekcji generalnej, a obecnie jest prowadzona na wszystkich szczeblach organizacyjnych, w dyrekcjach regionalnych i nadleśnictwach, a także w zakładach krajowych Lasów Państwowych.

-Szereg działań, które toczyły się w ostatnich latach spowodowało, że wokół Lasów Państwowych narosła fala krytyki. Badamy te sprawy, wskazujemy odpowiedzialnych i podejmujemy kroki, by to się nie więcej nie powtórzyło - mówi dyrektor Koss.

Lasy Państwowe stoją na stanowisku, że ujawnianie i informowanie o wykrytych nieprawidłowościach to jedyna droga do naprawienia sytuacji oraz odbudowy zaufania społecznego. Zdecydowana większość ustaleń, jakie przynosi audyt dotyczy aktywności związanej z wykorzystywaniem instytucji i jej zasobów do celów politycznych przez grono osób związanych z Suwerenną Polską (wcześniej Solidarną Polską). Tak szeroko zakrojona procedura kontrolna ma miejsce po raz pierwszy w historii Lasów Państwowych. W latach 2021-23 doszło bowiem do bezpardonowego i nienotowanego w dziejach Lasów Państwowych zawłaszczenia przez polityków tej partii.

Nieruchomości w Gdańsku i afera billboardowe - przekazane do prokuratury

Dotychczasowe wyniki audytu doprowadziły do stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie sprzedaży nieruchomości mieszkalnych w Gdańsku oraz akcji budowy billboardów reklamowych z budżetem 65 mln zł. W pierwszym przypadku skierowano zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przeciwko byłemu Dyrektorowi Generalnemu LP, byłemu dyrektorowi Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku i byłemu nadleśniczemu Nadleśnictwa Gdańsk. Przedmiotem zawiadomienia jest przekroczenie uprawnień oraz wyrządzenie szkody Lasom Państwowym w wysokości nie mniejszej niż 2.302.200,00 złotych. Obecnie postępowanie prowadzone jest w sprawie przez Prokuraturę Okręgową w Bydgoszczy.

W przypadku "afery billboardowej" do Prokuratury Regionalnej w Warszawie zawiadomienie o podejrzeniu trzech przestępstw przeciwko byłemu dyrektorowi generalnemu Lasów Państwowych, byłemu naczelnikowi Wydział Komunikacji Społecznej i rzecznikowi prasowemu, byłej dyrektor Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie, dwóm byłym pracownikom sprawującym kierownicze stanowiska w Lasach Państwowych oraz prezesowi zarządu spółki „Bieszczady”. Przedmiotem zawiadomienia jest wyłudzenie środków z Funduszu Leśnego, złamanie zasad postępowania zamówień publicznych oraz niegospodarność, które to działania doprowadziły do powstania szkody w wysokości nie mniejszej niż 23 mln złotych.

Ponadto przedmiotem zawiadomienia jest przestępstwo oszustwa sprowadzającego się do tego, że w rzeczywistości środki finansowe wyłudzone z funduszu leśnego zamiast służyć promocji Lasów Państwowych służyły promocji partii politycznej. Badanie tego wątku doprowadziło do postawienia bardzo silnej tezy, że wiele działań byłych pracowników Lasów Państwowych nosiło cechy niegospodarności motywowanej celami politycznymi, ale również zmierzało do uzyskania korzyści osobistych

NIEGOSPODARNOŚĆ I POLITYCZNA PROMOCJA W WYDATKACH NA REKLAMĘ I SPONSORING

Zaawansowana jest kontrola finansowania płatnych publikacji w mediach. Audytorzy szacują, że na artykuły sponsorowane, programy telewizyjne i spoty radiowe w latach 2020-23 wydanych zostało 8-10 mln zł. Pieniądze trafiały do do wybranych mediów, bez wcześniejszego rozpoznania ofert rynkowych. Artykuły sponsorowane pojawiały się masowo np. w tygodniku „DoRzeczy” i „Sieci”. Można je było spotkać w takich tytułach jak „Hodowla i chów bydła” czy „Apostoł Miłosierdzia Bożego”. Spoty promocyjne emitowała internetowa telewizja „Media Narodowe”. Media dobierane były stronniczo, bez wcześniejszego rozpoznania rynku. Dotychczas ustalono, że to podmioty reprezentujące redakcje zwracały się o finansowanie, co stanowi zasadnicze odstępstwo od zasad promowania, gdzie
to promowany, a nie promujący występuje o wykonanie konkretnych usług. Ceny usług nie były uzasadnione ekonomicznie. Treści promujące powstawały na skutek pracy pracowników Lasów Państwowych, a nie zleceniobiorców, w większości publikacji promowano polityków jednej partii. Z dużym prawdopodobieństwem przy zamawianiu tych usług wielokrotnie naruszono zasady postępowania dotyczące  zamówień publicznych.

Pod lupą audytorów znalazły się także konkursy organizowane przez Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, na czele z konkursem „Drewno jest z lasu”, w ramach którego ponad 11 mln zł trafiło w nieczytelny sposób głównie do parafii katolickich. Podobna formuła obowiązywała w konkursach dla kół gospodyń wiejskich i klubów sportowych, „Klasa z Drewna”, ale także w licznych lokalnych przedsięwzięciach ochotniczych straży pożarnych (najczęściej na wniosek Ministerstwa Środowiska i Klimatu) oraz różnego typu podmiotów lokalnych.

Szczególną uwagę zwracają pikniki, które organizowano na Śląsku. Te, które odbywały się pod hasłem „Drewno surowiec wszechczasów” wyraźnie promowały Józefa Kubicę, b. dyrektora generalnego LP, który kandydował do Sejmu). Lasy Państwowe przeznaczyły też po ok. 250 tys. zł na śląskie pikniki służb mundurowych.

Uwagę zwracają też gala boksu w Miasteczku Śląskim (Lasy Państwowe wsparły ją kwotą 130 tys. zł) czy  współpraca z Fundacją Marcina Możdżonka, zasiloną w jednym tylko miesiącu przez cztery różne jednostki organizacyjne Lasów Państwowych kwotą niemal 250 tys. złotych.

Z dokonanego wstępnie zestawienia wynika, że w okresie trzech miesięcy przed wyborami w nadleśnictwach, których zasięgi terytorialne pokrywały się z sejmowym okręgiem wyborczym nr 29 (powiaty tarnogórski i gliwicki), w którym startował Kubica wydano ponad 2,8 mln zł (przy czym kwota ta ulega zwiększeniu w miarę spływania danych). Z dużym prawdopodobieństwem podobny sposób działania i wydatkowania środków Lasów Państwowych dotyczył innych działaczy partyjnych, przy okazji pracowników Lasów Państwowych.

W CILP podpisywano umowy, których przedmiotem była usługa promocyjna, po jej realizacji, płacono za nią ze środków funduszu leśnego. W dokumentach brak jest potwierdzenia wyboru „usługobiorców”, których na ogół wskazywano arbitralnie. Nierzadko zdarzało się, że umowę podpisywano na kilka dni przed lub wręcz po wydarzeniu, gdzie miało dojść do promocji. Wątpliwości budzi sposób weryfikowania realizacji usług promocyjnych, będący podstawą do wypłaty środków.

W audycie zwrócono uwagę, że już w ub. roku kierownictwo Lasów Państwowych zainaugurowało obchody 100-lecia, choć faktycznie jubileusz przypada na rok 2024. 100-lecie stało się pretekstem do organizacji wydarzeń, które mogły m.in. służyć promocji określonych osób z kręgów związanych z Suwerenną Polską.

Według szacunków, łączna wartość szkody w tym zakresie to kwota około 20 mln złotych.

FINANSOWANIE REMONTÓW DRÓG SAMORZĄDOWYCH

-Nasze zastrzeżenia budzi też rozmiar finansowania remontów dróg samorządowych z funduszu leśnego. To nie przypadek, że w roku wyborów parlamentarnych wydano więcej niż przez poprzednie siedem lat. Tym bardziej, że do zdjęć z symbolicznymi czekami ustawiali się politycy Suwerennej Polski - zauważa Witold Koss. -Dlatego zdecydowanie zrywamy z podobnymi praktykami i wprowadzamy rozwiązania, które uniemożliwią je w przyszłości.

Od 2016r. istnieje prawna możliwość, by Lasy Państwowe w oparciu o środki funduszu leśnego partycypowały w remontach dróg samorządowych. Intencją było finansowanie napraw tam, gdzie dochodziło do uszkodzeń w wyniku przejazdów wysokotonażowych samochodów z drewnem. Jednak w latach 2022-2023 finansowanie remontów dróg stało się formą promocji politycznej. Pojawiły się symboliczne czeki (podobnie jak w przypadku kół gospody wiejskich czy straży pożarnych) wręczane przez polityków Suwerennej Polski, między innymi: Dariusza Mateckiego, Marcina Romanowskiego i Michała Wosia. Regulacje wewnętrzne LP zmieniono tak, że możliwe stało się dofinansowywanie dróg o statusie wojewódzkim. Budżet na remonty dróg samorządowych w roku 2023 wyniósł 279,5 mln zł. To aż 54% wydatków na drogi od początku istnienia programu. Przez dwa lata skonsumowano ¾ środków, jakie Lasy Państwowe wydatkowały na ten cel w ośmioletniej historii programu.

Wartość szkody w tym zakresie jest trudna do oszacowania; szczególnie, że drogi rzeczywiście zostały wyremontowane. Celem audytu jest ustalenie, czy remonty te mogły być finansowane przez Lasy Państwowe oraz zweryfikowanie tezy, że każdorazowo służyło to promocji politycznej bądź celom indywidualnym.

ZATRUDNIENIE "DLA SWOICH"

W jednostkach Lasów Państwowych pozorne zatrudnianie znaleźli politycy bądź osoby z nimi związane. Sztandarowych przykładem jest obecny poseł Dariusz Matecki, zatrudniony w 2020r. w Centrum Informacyjnym Lasów Państwowych, a następnie w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie. Umowy cywilno-prawne zawiązywano z żoną, teściową i kolegami rzecznika prasowego Michała Gzowskiego, osobami z kręgów towarzyskich byłego dyrektora CILP. Na tej zasadzie wynagrodzenie otrzymywali asystentka polityczna sekretarza stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska czy córka jednego z polityków.

Analiza w tym zakresie jest w toku, informacje sukcesywnie zbierane są z poszczególnych Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych.

STEROWANIE DAROWIZNAMI NADLEŚNICTW

Na mocy przepisów o gospodarce finansowej w Lasach Państwowych nadleśnictwa mogą przeznaczać część dodatniego wyniku finansowego na cele społecznie-użyteczne. Środki te służyły do wspierania różnych lokalnych inicjatyw. Audyt wydobywa na światło dzienne okoliczności udzielania darowizn na rzecz podmiotów powiązanych z władzą i politykami. Uwidacznia wpływanie na decyzje nadleśniczych przez ich przełożonych z dyrekcji regionalnych.

ZAKUP PAŁACU W BRYNKU

Zabytkowy zespół pałacowo-parkowy w Brynku to siedziba technikum leśnego prowadzonego przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Kierownictwo Lasów Państwowych zdecydowało o kupnie obiektu od Powiatu Tarnogórskiego. Analiza materiałów prowadzi do wniosku, że podpisanie umowy przedwstępnej na nabycie nieruchomości za kwotę ponad 12 milionów złotych nie ma żadnego uzasadnienia ekonomicznego; szczególnie w perspektywie konieczności poniesienia kolejnych nakładów w podobnej wysokości na remont obiektu. Jak zapowiadał w ubiegłym roku Józef Kubica, zakup nieruchomości związany był z zamiarem stworzenie w Technikum Leśnym w Brynku, leśnego, śląskiego centrum edukacji. Niestety nie wiadomo na jakiej podstawie prawnej Lasy Państwowe maiłyby prowadzić szkołę.
Według audytorów, z dużym prawdopodobieństwem celem tej transakcji, na którą zgodę wydano wbrew opiniom wewnętrznej komisji, było pozyskanie przez powiat tarnogórski środków na remont szpitala. Odstąpienie od umowy może skutkować naliczeniem wysokiej kary.

Dodatkowym elementem związanym z tą sprawą są zmiany w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego, gdzie mogło dojść do popełnienia przestępstwa z art. 231 Kodeksu karnego.

DELEGACJE I CZAS PRACY RZECZNIKA LASÓW PAŃSTWOWYCH

Były rzecznik Lasów Państwowych Michał Gzowski był jednocześnie aktywnym działaczem partii Suwerenna Polska. Na przestrzeni lat 2021-23 aktywność polityczną prowadził w okolicach Elbląga, podczas gdy jego miejscem pracy pozostawała Warszawa. Ułatwiało mu to posługiwanie się samochodem służbowym. Audyt ustalił, że doszło nieprawidłowości w zakresie ewidencjonowania czasu pracy i rozliczania delegacji służbowych przez byłego rzecznika prasowego.

Warto zauważyć, że dorabiania "delegacjami" nie dotyczy wyłącznie byłego rzecznika Lasach Państwowych. Według kontrolerów NIK były dyrektor toruńskiej RDLP wyjeździł służbowym autem 26 tys. zł dla celów prywatnych.

NOWE MUNDURY

12. grudnia 2023r., na dzień przed zaprzysiężeniem nowego rządu, Minister Klimatu i Środowiska wydała rozporządzenie w sprawie wzorów mundurów leśnika (Dz.U 2023, poz. 2779). Wprowadziło ono wzór munduru galowego w Lasach Państwowych. To jeden z projektów jakim w LP zajmował się specjalny zespół. Z zebranych w trakcie audytu  informacji wynika, że szycie mundurów według nowych zasad trzykrotnie zwielokrotnia koszt ich produkcji, a same okoliczności przygotowania rozporządzenia w tym kształcie całkowicie odbiegają od dotychczasowej praktyki. Wydanie rozporządzenia nie poprzedziły odpowiednie konsultacje. Dodatkowo w magazynach zalegają mundury wyprodukowane według dawnego rozporządzenia, które w nowym stanie prawnym byłyby na tę chwilę całkowicie
nieprzydatne.

OMIJANIE PRAWA ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH

Analiza wielu przypadków doprowadziła do ujawnienia powtarzalnego zachowania stosowanego przez jednostki Lasów Państwowych mające na celu ominięcie obowiązku stosowania prawa zamówień publicznych. W przypadku gdy wykonawcą danej usługi lub dostawy towaru jest podmiot, którego właścicielem są Lasy Państwowe (spółka bądź wewnętrzny zakład) nie musi on zachowywać zasad konkurencyjności, a więc stosować prawa zamówień publicznych. Jak wskazują audytorzy w takich przypadkach mogło dochodzić do zawyżania ceny takiej usługi (co miało miejsce np. przy produkcji billboardów, czy budowie zagród dla żubrów). Dodatkowo, w rzeczywistości usługę – wbrew zapisom ustawy i treści umów – wykonywały podmioty zewnętrzne wybierane z pominięciem procedury przetargowej. Skala tego zjawiska nie jest jeszcze rozpoznana.

ZAMIANY NIERUCHOMOŚCI W ZARZĄDZIE LASÓW PAŃSTWOWYCH

Kontrolą objęte jest ponad 1200 transakcji dokonanych na terenie całego kraju w okresie 2020-23. Celem kontroli jest zweryfikowanie rzetelności tych transakcji, stosowanych procedur i wreszcie gospodarności działań. Potencjalna szkoda liczona jest w dziesiątkach milionów złotych.

AUDYT POTRWA DO KOŃCA ROKU

Według zapowiedzi audyt w Lasach Państwowych potrwa do końca bieżącego roku. Jego następstwem mają być:

• zwiększenie kontroli społecznej – nowy skład Kolegium Lasów Państwowych;
• regularne informowanie o darowiznach na cele społecznie-użyteczne przez jednostki Lasów Państwowych w Internecie;
• rezygnacja z kosztowych pikników, niezasadnych konkursów oraz start akcji 100 rezerwatów na 100-lecie Lasów Państwowych, jako zmiana formuły obchodów 100-lecia Lasów Państwowych;
• redukcja planu finansowego Centrum Informacyjnego Lasów Państwowych i zmiana formuły funkcjonowania CILP;
• eliminacja wybiórczego publikowania decyzji i zarządzeń Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, w tym dotyczących współfinansowania remontów dróg samorządowych;
• prace nad nowymi, dostosowanymi do oczekiwań i potrzeb uregulowaniami wewnętrznymi Lasów Państwowych;
• zmiany kadrowe na stanowiskach kierowniczych, również w następstwie zwolnień dyscyplinarnych;
• skierowanie do prokuratur zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstw.