NIK o Puszczy Białowieskiej

Celem kontroli była ocena działań Ministra Środowiska na etapie tworzenia i zatwierdzania planów urządzenia lasu dla Nadleśnictw Białowieża, Browsk i Hajnówka na lata 2012 – 2021 oraz nadzoru nad realizacją tych planów i gospodarką leśną prowadzoną w Puszczy Białowieskiej; tworzenia przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku („RDLP”) projektów planów urządzenia lasu dla ww. Nadleśnictw na lata 2012 – 2021 oraz nadzoru nad ich działalnością; realizacji przez Nadleśnictwa Białowieża, Browsk i Hajnówka zadań gospodarczych określonych w planach urządzenia lasu oraz w okresie braku planów.

W blisko 700 ponadstuletnich drzewostanach Puszczy Białowieskiej zaplanowano w latach 2012-2021 wycinkę drzew w celach gospodarczych, co wskazuje na niewystarczającą ochronę puszczańskich zasobów. NIK odnotowuje jednak, że Minister Środowiska o 2/3 zmniejszył ilość drewna pozyskiwanego od 2011 roku przez Nadleśnictwa Białowieża, Browsk i Hajnówka, a od października 2012 roku wyłączył z użytkowania część drzewostanów w tych nadleśnictwach.

NIK zwraca uwagę, że sporządzenie trzech planów urządzania lasów (PUL) na lata 2012-2021 kosztowało Lasy Państwowe ok. 4,5 mln zł. Dyrektor Generalny LP zezwolił jednak nadleśniczym na nieprzestrzeganie zatwierdzonych przez Ministra planów, co zdaniem NIK jest niezgodne z ustawą o lasach i stwarza zagrożenie wycinania w Puszczy Białowieskiej najstarszych drzew. W ocenie Izby zabrakło też rzetelnej komunikacji między resortem środowiska a społeczeństwem.

Od wielu lat wykorzystanie zasobów Puszczy Białowieskiej jest przedmiotem sporów pomiędzy organizacjami ekologicznymi a użytkownikami tych lasów. Ekolodzy walczą o zwiększenie ochrony puszczańskich zasobów, a okoliczni mieszkańcy domagają się merytorycznego dialogu nad projektami PUL, a także zwiększenia ilości drewna pozyskiwanego do celów grzewczych.

Zatwierdzone przez Ministra Środowiska plany urządzenia lasu na lata 2002-2011 dla Nadleśnictw Białowieża, Browsk i Hajnówka zezwalały na pozyskiwanie średnio 145,7 tys. m³ drewna rocznie i dopuszczały usuwanie wszystkich zaatakowanych kornikiem lub zniszczonych drzew, także ponadstuletnich. Projekty nowych PUL (zakładające pozyskanie drewna na poziomie średnio 107,4 tys. m3 rocznie) nie zostały zatwierdzone przez Ministra Środowiska, który zalecał ograniczenie pozyskania drewna do 48,5 tys. m3 rocznie i wyłączenie z użytku drzew ponadstuletnich. Natomiast 9 października 2012r. szef resortu środowiska zatwierdził PUL na lata 2012-2021, gdzie - m.in. wskutek intensywnych działań ekologów - pozyskanie drewna ograniczył do 47 tys. m3 rocznie. Jednak znaczna część cennych przyrodniczo drzewostanów - w tym 697 drzewostanów ponadstuletnich - nie została w planach na lata 2012-2021 wyłączona z zabiegów gospodarczych, co oznacza, że wciąż istnieje zagrożenie wyrębu najstarszych drzew w Puszczy Białowieskiej.

Objęte kontrolą NIK Nadleśnictwa w większości przypadków dbały o stan sanitarny drzewostanów Puszczy Białowieskiej, przestrzegały postanowień PUL na lata 2012-2021 w zakresie ilości pozyskiwanego drewna, a także - zgodnie z zaleceniami Ministra Środowiska - wyłączyły większość drzewostanów ponadstuletnich z zabiegów gospodarczych.

Za nierzetelne inspektorzy NIK uznali następujące praktyki:

• do zakończenia kontroli NIK (23 września 2013 r.) Minister Środowiska nie opracował strategii, ani żadnych innych dokumentów dotyczących prowadzenia gospodarki leśnej na terenie Puszczy Białowieskiej;
• Minister Środowiska nie sprawował wystarczającego nadzoru nad realizacją planów urządzenia lasu i gospodarką leśną w Puszczy Białowieskiej w okresie objętym kontrolą, w tym w czasie braku planów (czyli od 1 stycznia do 9 października 2012 r.). Poza tym Ministerstwo nie zlecało i nie występowało do Dyrektora Generalnego LP o wyniki kontroli w tym zakresie;
• w 2011 roku Minister ograniczył pozyskanie drewna w Puszczy Białowieskiej do 48,5 tys. m3 bez uprzedniej analizy społecznych i przyrodniczych skutków wynikających z nasilenia takiej ochrony Puszczy Białowieskiej. NIK szczególnie skrytykowała brak oceny wpływu zmniejszonego pozyskania drewna na lokalny rynek pracy i na stan drzew zagrożonych inwazją kornika;
• Główny Konserwator Przyrody podjął wadliwą prawnie decyzję z 16 maja 2012 r. zatwierdzając - z upoważnienia Ministra Środowiska - projekty planów urządzenia lasu na lata 2012 - 2021, które nie zapewniały odpowiedniej ochrony Puszczy Białowieskiej. Następnie Konserwator stwierdził nieważność swojej decyzji, po czym odmówił zatwierdzenia planów (decyzjami z 28 czerwca i 18 lipca 2012 r.). Konieczność ich poprawienia o cztery miesiące wydłużyła okres funkcjonowania nadleśnictw bez planów urządzenia lasu;
• Ministerstwo Środowiska udzieliło nierzetelnych informacji w odpowiedzi na zapytanie poselskie i skargę dotyczące trudności w zakupie drewna opałowego przez mieszkańców Białowieży. Przedstawiciele MŚ zapewnili zainteresowanych, iż § 9 Porozumienia z 4 lipca 1996 r. (dający mieszkańcom gmin z terenu Puszczy Białowieskiej pierwszeństwo w zakupie drewna opałowego i budowlanego) jest nadal aktualny, co było niezgodne z prawdą.

NIK stwierdziła również nieprawidłowości po stronie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku i skontrolowanych Nadleśnictw:

Nadleśnictwa Browsk i Hajnówka w czerwcu i sierpniu 2012 roku (czyli w okresie braku planów) wbrew zaleceniom Ministra Środowiska wycięły drzewa ponadstuletnie o łącznej masie 33,81 m3;

• w związku z brakiem od 1 stycznia do 9 października 2012 r. planów urządzenia lasu dla Nadleśnictw Białowieża, Browsk i Hajnówka, RDLP ustaliła Nadleśnictwom plan cięć i hodowli lasu na 2012 rok bez uzgodnienia z Ministrem Środowiska. Regionalna Dyrekcja powoływała się na art. 34 pkt 2c ustawy o lasach, rzekomo uprawniający ją do ustalania zadań gospodarczych dla nadleśnictw. Zdaniem NIK postępowanie RDLP było niezgodne z prawem; 
• Nadleśnictwo Białowieża naruszyło art. 24 ust. 2 Ustawy Prawo zamówień publicznych, dopuszczając do postępowań o udzielenie zamówień wykonawców, którzy nie złożyli dokumentów lub oświadczeń wymaganych w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia.

Mając na uwadze wyniki kontroli, poza wykonaniem dotychczas niezrealizowanych wniosków zawartych w wystąpieniach pokontrolnych, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje do Ministra Środowiska o:

• opracowanie, w porozumieniu z leśnikami, środowiskiem naukowym i organizacjami ekologicznymi, strategii prowadzenia gospodarki leśnej w Puszczy Białowieskiej, uwzględniającej potrzeby ochrony w ramach sieci Natura 2000 najcenniejszych drzewostanów oraz rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt,
• zmianę PUL 2012 - 2021 w celu zapewnienia ochrony wszystkim cennym przyrodniczo drzewostanom w Puszczy Białowieskiej oraz doprecyzowania zasad prowadzenia cięć przygodnych w drzewostanach ponadstuletnich,
• prawidłowe wykonywanie nadzoru nad realizacją planów urządzenia lasu w Puszczy Białowieskiej, w tym m. in. poprzez kontrole zgodności wykonywanych zabiegów gospodarczych z postanowieniami PUL 2012 - 2021,
• zobowiązanie dyrektorów regionalnych dyrekcji lasów państwowych do uzgadniania z Ministrem Środowiska ustalanych przez nich nadleśnictwom - w okresie braku planów urządzenia lasu - zadań w zakresie wyrębu drzew oraz pielęgnowania i ochrony lasu. NIK wyraziła zadowolenie z działań Ministra Środowiska na rzecz ustawowego określenia zasad prowadzenia gospodarki leśnej w okresie braku planów urządzenia lasu.

Do pobrania: Szczegółowe informacje na temat kontroli NIK w Puszczy Białowieskiej >>>